Υπάρχουν μέρες που το γραφείο δεν έχει φασαρία, το πληκτρολόγιο δεν ακούγεται, η φωνή δεν βγαίνει και η σκέψη πηγαίνει αλλού. Το πένθος, αυτός ο αθέατος συνοδοιπόρος της ανθρώπινης ζωής, δεν γνωρίζει ωράρια, κι έτσι πολλοί εργαζόμενοι επιστρέφουν στη δουλειά λίγες μέρες μετά την απώλεια, κουβαλώντας μια σιωπή που δύσκολα χωρά στα πλαίσια της “επαγγελματικής συμπεριφοράς”.
Γράφει η Φωτεινή Δασακλή*
Η εργασία απαιτεί συνέπεια, αποδοτικότητα, παρουσία. Το πένθος όμως απαιτεί χώρο, χρόνο και αποδοχή. Όταν αυτά συγκρούονται, η ψυχή μένει ανάμεσα σε δύο κόσμους, τον πρακτικό και τον συναισθηματικό και τότε ο άνθρωπος παλεύει να σταθεί, να απαντήσει σε emails, να φανεί όπως πριν, ενώ τίποτα δεν είναι πια το ίδιο.
Η σιωπή του οργανισμού
Σύμφωνα με την έρευνα της American Psychological Association (2022), οι περισσότεροι εργαζόμενοι δηλώνουν πως δεν λαμβάνουν επαρκή ψυχολογική υποστήριξη μετά από απώλεια, ενώ μόλις το 10% των εταιρειών διαθέτει πολιτικές για το πένθος. Πολλές φορές οι εργοδότες σιωπούν από φόβο μήπως πουν κάτι “λάθος”, ενώ οι συνάδελφοι κρατούν αποστάσεις, εγκλωβισμένοι στην αμηχανία. Έτσι, το πένθος γίνεται μια προσωπική υπόθεση μέσα σε έναν μη ιδιωτικό χώρο.
Όμως, η διοίκηση που αντιλαμβάνεται την ψυχολογική διάσταση του ανθρώπινου κεφαλαίου γνωρίζει πως η απώλεια δεν είναι παρέκκλιση από την κανονικότητα, αλλά μέρος της ζωής των ανθρώπων της. Η ενσυναίσθηση δεν κοστίζει, αλλά αλλάζει τον τρόπο που ένας εργαζόμενος νιώθει για τον οργανισμό του.
Το προσωπικό πένθος
Για τον εργαζόμενο που πενθεί, η επιστροφή στην εργασία μπορεί να είναι άλλοτε παρηγορητική κι άλλοτε αφόρητη. Μπορεί να επιλέξει να μιλήσει ή να μη μιλήσει, να δουλέψει περισσότερο ή να αποσυρθεί. Τίποτε από αυτά δεν είναι λάθος. Το σημαντικό είναι να του δοθεί η ελευθερία να το βιώσει όπως χρειάζεται.
Η Elisabeth Kübler-Ross (1969) περιέγραψε τα πέντε στάδια του πένθους: άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, θλίψη, αποδοχή, όχι ως μία γραμμική πορεία αλλά ως κύκλους που επανέρχονται. Μέσα στο εργασιακό πλαίσιο, αυτά τα στάδια μπορεί να εκδηλωθούν με απώλεια συγκέντρωσης, συναισθηματικές μεταπτώσεις ή ανάγκη για απομόνωση. Το HR και οι προϊστάμενοι οφείλουν να το αναγνωρίζουν χωρίς κριτική, δίνοντας χρόνο, ευελιξία και στήριξη.
Όταν πενθεί η ομάδα
Άλλες φορές, η απώλεια αφορά την ίδια την ομάδα. Τότε το γραφείο παύει να είναι απλώς χώρος εργασίας και γίνεται τόπος μνήμης. Οι άνθρωποι κουβαλούν μια κοινή σιωπή που χρειάζεται έκφραση.
Η οργανωσιακή ψυχολογία (Doka & Martin, 2010) προτείνει να δίνεται στην ομάδα η δυνατότητα να πενθήσει συλλογικά, είτε με μια μικρή τελετή, είτε με έναν συμβολικό τρόπο αποχαιρετισμού, είτε απλώς με μια ειλικρινή συζήτηση. Το πένθος, όταν αναγνωρίζεται, μπορεί να μετατραπεί σε δεσμό ενώ όταν αποσιωπάται, γίνεται βάρος.
Η ευθύνη της Διοίκησης και του HR
Η διοίκηση μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαδικασία ίασης. Πολιτικές όπως επιπλέον άδειες, ευελιξία ωραρίου, πρόσβαση σε ψυχολογική υποστήριξη και κατάρτιση των managers στην ενσυναίσθητη επικοινωνία δεν είναι πολυτέλεια, αλλά επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό.
Το HR δεν είναι απλώς διαχειριστής πόρων, είναι φύλακας του ανθρώπινου παράγοντα. Η κουλτούρα μιας επιχείρησης φαίνεται στις δύσκολες στιγμές, όχι στις εύκολες. Όταν ένας οργανισμός μπορεί να σταθεί δίπλα στους ανθρώπους του στον πόνο, τότε έχει κατανοήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό τι σημαίνει “ανθρώπινο κεφάλαιο”.
Από τη σιωπή στην ανθρωπιά
Το πένθος δεν είναι αδυναμία. Είναι η πιο καθαρή υπενθύμιση ότι είμαστε ζωντανοί.
Δεν ζητά από εμάς να το εξηγήσουμε, μόνο να το σεβαστούμε. Και ίσως εκεί, μέσα στη σιωπή που αφήνει πίσω, να βρίσκεται το πιο ουσιαστικό μάθημα για κάθε οργανισμό, πως το αληθινό κεφάλαιο είναι η ψυχή των ανθρώπων του.
*Φωτεινή Δασακλή: Εκπαίδευση, Ανθρώπινο Δυναμικό, Πολιτικές Απασχόλησης
Βιβλιογραφία
American Psychological Association. (2022). Prolonged grief disorder.
Doka, K. J., & Martin, T. L. (2010). Grieving beyond gender: Understanding the ways men and women mourn. Routledge.
Petriglieri, G., & Maitlis, S. (2019). When a colleague is grieving: How to provide the right kind of support. Harvard Business Review
Kübler-Ross, E. (1969). On death and dying. Macmillan.
