“Τον διώξαμε, θα βρούμε άλλον πιο φθηνό, πιο του χεριού μας, πιο υπάκουο.”
“Θα φύγω από εδώ, θα βρω αλλού καλύτερο περιβάλλον, πιο σύγχρονη κουλτούρα, πιο στα μέτρα μου.”
Γράφει η Φωτεινή Δασακλή*
Χμ… να λοιπόν ένα δίπολο το οποίο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μία σύγχρονη εργασιακή τραγωδία. Από τη μία οι εργοδότες που υποτιμούν την αξία που ήδη προσθέτει ο Χ και από την άλλη οι εργαζόμενοι που πιστεύουν ότι ο Ψ θα κάνει τη διαφορά. Και ναι, φυσικά κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί, άλλωστε ο εχθρός του καλού είναι το καλύτερο. Όμως προσοχή καθώς ο τροχός της “αντικατάστασης” δεν γυρίζει τόσο απλά όσο φαίνεται.
Η ματιά του εργοδότη
Αγαπητοί μου, κακά τα ψέματα, οι αριθμοί δεν αστειεύονται. Η αντικατάσταση ενός εργαζομένου μπορεί να κοστίσει κάπου μεταξύ 50% και 200% του ετήσιου μισθού του (Applauz, 2025), ενώ άλλες εκτιμήσεις φτάνουν ακόμα ψηλότερα, ανάλογα με το επίπεδο εξειδίκευσης (Gallup, 2019).
Παρόλα αυτά, αρκετοί εργοδότες εξακολουθούν να λειτουργούν με το γνωστό σκεπτικό του “ουδείς αναντικατάστατος”. Στην πράξη όμως, όταν ένας εργαζόμενος κατέχει εξειδικευμένη γνώση, έχει αναπτύξει σχέσεις με πελάτες και γνωρίζει καλά τον τρόπο που δουλεύει το “μαγαζί”, τότε είναι μεν αντικαταστάσιμος, αλλά όχι άμεσα και, εννοείται, όχι χωρίς κόστος.
Όπως επισημαίνει η Grensing-Pophal (2019), το να θεωρείται κάποιος αναντικατάστατος δημιουργεί συχνά πρόβλημα γνώσης και συνέχειας. Η επιχείρηση εξαρτάται υπερβολικά από λίγα άτομα-κλειδιά, τα οποία, όταν αποχωρούν, αφήνουν πίσω τους κενό εμπειρίας. Με άλλα λόγια, κερδίζουμε σήμερα, χάνουμε αύριο.
Η ματιά του εργαζόμενου
Από την άλλη πλευρά, ο εργαζόμενος ονειρεύεται κάτι καλύτερο. Και καλά κάνει· κανείς δεν πρέπει να ανέχεται πχ την απαξίωση ή την εργασιακή στασιμότητα. Το πρόβλημα όμως ξεκινά όταν η αλλαγή αντιμετωπίζεται ως εύκολη λύση.
Στην πραγματικότητα, το “θα βρω αλλού” έχει συχνά το ίδιο σενάριο. Αυτό που λέμε στο ίδιο έργο θεατές.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη (Yu et al., 2021), η υπερβολική πεποίθηση του εργαζομένου ότι είναι εύκολα απασχολήσιμος (πως μπορεί δηλαδή να βρει γρήγορα εργασία) συνδέεται με το παράδοξο της μείωσης της ικανοποίησης, δηλαδή όσο περισσότερο πιστεύει κανείς πως μπορεί να αλλάξει τη θέση του, τόσο μεγαλύτερο άγχος και αβεβαιότητα βιώνει.
Με απλά λόγια, το να αλλάζεις δουλειά δεν σημαίνει πάντα ότι αλλάζεις και πραγματικότητα, ιδίως όταν η κουλτούρα της αγοράς παραμένει ίδια.
Ας ζυγίσουμε τα πράγματα
Εργοδότες, προτού προχωρήσετε σε αντικατάσταση εργαζομένου, μετρήστε το κόστος όχι μόνο σε ευρώ, αλλά και σε γνώση, σε ομαδική κουλτούρα και σε πτώση παραγωγικότητας. Μην πλανάστε πως ο επόμενος θα αποδώσει αυτόματα τα ίδια που έκανε ο προηγούμενος (Enrich Financial Wellness, 2016).
Εργαζόμενοι, προτού παραιτηθείτε με το όνειρο του κάτι καλύτερου, κάντε μία ψύχραιμη ενδοσκόπηση. Πού ακριβώς πάτε; Τι προσφέρει το νέο περιβάλλον; Πόσο θα σας κοστίσει (ψυχικά, κοινωνικά, χρονικά) το “ξεκινάω από την αρχή”;
Σαφώς δεν λέω ότι όλοι οι εργοδότες είναι δυνάστες, ούτε πως όλοι οι εργαζόμενοι είναι αφελείς ρομαντικοί. Λέω απλώς το εξής, η λογική της απλής αντικατάστασης (βγαίνει Χ → μπαίνει Ψ) είναι τόσο αφελής όσο το να πιστεύεις πως στο επόμενο βήμα θα βρεις επιτέλους τον παράδεισο.
Η προστιθέμενη αξία ενός ανθρώπου ή ενός περιβάλλοντος δεν μετριέται μόνο με δείκτες παραγωγικότητας ή γραμμές σε ένα Excel· είναι άυλη, αλλά καθοριστική.
Γι’ αυτό και πριν προχωρήσει κανείς σε οποιαδήποτε αλλαγή (είτε εργοδότης, είτε εργαζόμενος) χρειάζεται να σταθμίσει πολύ σοβαρά τι αφήνει πίσω του και τι πραγματικά θα κερδίσει.
Οπότε ναι, τεχνικά και θεωρητικά όλοι είμαστε αναλώσιμοι· αλλά όχι χωρίς κόστος και σίγουρα όχι χωρίς συνέπειες.
Βιβλιογραφία
Applauz. (2025). The real cost of replacing an employee in 2025. HR Morning.
Enrich Financial Wellness. (2016). The true cost of employee turnover.
Gallup. (2019). This fixable problem costs U.S. businesses $1 trillion.
Grensing-Pophal, L. (2019). The challenge for employees seen as “irreplaceable”. HR Daily Advisor.
Yu, Haibo & Yan, Changli & Zhang, Lu & Zhenhua, Dong & Cheng, Long & Zheng, Xiaoming & Zhao, Ziqian. (2021). Does the Employability Paradox Exist or Not? An Inverted U-Shaped Model. Frontiers in Psychology.
*Φωτεινή Δασακλή: Εκπαίδευση, Ανθρώπινο Δυναμικό, Πολιτικές Απασχόλησης
