Στο Παλάτι των Δόγηδων στη Βενετία, από τις 30 Απριλίου έως τις 29 Σεπτεμβρίου 2025, φιλοξενείται η σπουδαία έκθεση “Ζωγραφική σε Χρυσό: Ο Ελ Γκρέκο και η ζωγραφική μεταξύ Κρήτης και Βενετίας“.
του Κων/νου Τζιαμπάση*
Η έκθεση αυτή ρίχνει φως στη σχέση της κρητικής σχολής ζωγραφικής με τη λαμπρή παράδοση της Βενετίας, αναδεικνύοντας την πορεία καλλιτεχνών όπως ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, γνωστός και ως Ελ Γκρέκο.
Η έκθεση, που επιμελήθηκαν η Κιάρα Σκουαρτσίνα, ο Αντρέα Μπελιένι και η Κατερίνα Δελλαπόρτα, φωτίζει τη μοναδική συγχώνευση της βυζαντινής ζωγραφικής με τη βενετσιάνικη τεχνοτροπία. Εστιάζει δε στην πλούσια παραγωγή των κρητικών ζωγράφων, που από τον 15ο έως τον 17ο αιώνα διαμόρφωσαν έναν ιδιαίτερο διάλογο ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση.
Περίπου 60 έργα, προερχόμενα από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, όπως το Μουσείο Κορέρ και το Μουσείο Εικόνων του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών, πλαισιώνουν την έκθεση. Ανάμεσα στα εκθέματα περιλαμβάνεται και ένας σπάνιος πίνακας από το Μουσείο Πράδο, αναδεικνύοντας την περίοδο όπου ο Ελ Γκρέκο έδρασε στη Βενετία και όπου διαμορφώνει το προσωπικό του ύφος.
Η έκθεση εξερευνά και τη βαθύτερη θεολογική διάσταση της τέχνης: στη Δύση, όπου ο καλλιτέχνης αφιερώνει την τέχνη του στον Θεό, ενώ στην Ανατολή, ο Θεός οδηγεί το χέρι του δημιουργού. Αυτή η διαφορά επηρέασε ουσιαστικά την κρητική εικονογραφία και την ανάπτυξη της ζωγραφικής στην Κρήτη.
Η Κρήτη, μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, αναδείχθηκε σε βασικό κέντρο της βυζαντινής παράδοσης. Πάνω από εκατό εργαστήρια λειτούργησαν στη Μεγαλόνησο, με τους ζωγράφους να ειδικεύονται στη δημιουργία ιερών εικόνων. Οι ζωγράφοι αυτοί όπως αποκαλούνταν, εργάστηκαν ακούραστα, συνδέοντας τη βυζαντινή αυστηρότητα με την αναγεννησιακή ευαισθησία της Βενετίας.
Η επιρροή του Τιτσιάνο και του Τιντορέτο στον νεαρό Δομίνικο Θεοτοκόπουλο υπήρξε καθοριστική. Μεταβαίνοντας από την Κρήτη στη Βενετία γύρω στο 1567, ο Ελ Γκρέκο εμπλούτισε το εκφραστικό του λεξιλόγιο με νέες τεχνικές, φέρνοντας μαζί του την πνευματικότητα της ανατολικής τέχνης.
Η έκθεση αποτελεί καρπό διεθνούς συνεργασίας ανάμεσα στη Fondazione Musei Civici di Venezia, το ΥΠΠΟ και σημαντικούς πολιτιστικούς φορείς, όπως το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και η Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας.
Μέσα από την «Ζωγραφική σε Χρυσό», το κοινό έχει την ευκαιρία να ανακαλύψει την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά που προέκυψε από τη γόνιμη ώσμωση της Ανατολής και της Δύσης, και να κατανοήσει πώς η Κρήτη και η Βενετία επηρέασαν τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ζωγραφικής κατά την Αναγέννηση.
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
