Τον Αύγουστο του 1949 τέλειωσε ο εμφύλιος πόλεμος. Από τον Οκτώβριο ο Ζαχαριάδης είχε πει το περίφημο «το όπλο παρά πόδα», δηλώνοντας έτσι πως σταματάει τις πολεμικές επιχειρήσεις. Την 1 Σεπτέμβρη 1950, ένα χρόνο μετά την κατάληψη του Γράμμου, είχαμε στο Ναύπλιο την τελευταία καταγεγραμμένη συμπλοκή ανταρτών και χωροφυλακής. Αναφέρεται στο επίσημο δελτίο της Χωροφυλακής ότι φονεύθηκε αντάρτης στην Βαγγελίστρα από χωροφύλακες του «Σταθμού Χωροφυλακής Προνοίας» (οι παλιότεροι ίσως θυμόνται ότι η Πρόνοια είχε, ψηλά στην οδό 25ης Μαρτίου, σταθμό Χωροφυλακής ξεχωριστό από το Τμήμα που ήταν στην παλιά πόλη και την Διοίκηση που ήταν στη σημερινή Πινακοθήκη.)
Στην ιστορία της Χωροφυλακής του Δασκαλάκη δεν αναφέρεται το όνομα του φονευθέντος αντάρτη στην Βαγγελίστρα. Καλό θα είναι, εάν ξέρει κάποιος για την συμπλοκή αυτή περισσότερα ή έχει εντοπίσει κάποια λεπτομερέστερη πηγή, ας το γράψει στα σχόλια.
Ο εμφύλιος στην Αργολίδα δεν ήταν ιδιαίτερα πλούσιος σε πολεμικές επιχειρήσεις (σε σύγκριση με την γειτονική Αρκαδία). Ο Δημοκρατικός Στρατός φαίνεται να μην είχε συγκροτήσει τοπικές μονάδες εδώ. Αλλά, όλες οι εμφανίσεις των ανταρτών ήταν καταδρομικές επιχειρήσεις από τα ορεινά της Αρκαδίας και της Κορινθίας. Αυτό δικαιολογείται και από την απάντηση του στρατού, που μετέφερε την έδρα της 4ης Μεραρχίας από το Ναύπλιο στη Τρίπολη για να αντιμετωπίσει καλλίτερα τους αντάρτες.. Μερικά όμως γεγονότα θέτουν σε αμφιβολία αυτή την επικρατούσα πεποίθηση.
Α) Οι δύο διαδοχικές σχεδόν επιθέσεις στις 6 και 28 Νοεμβρίου 1948 στη Νέα Επίδαυρο, από ποια αφετηρία έγιναν, εάν δεν υπήρχε εκεί κοντά στρατόπεδο ανταρτών ή οργανωμένο κέντρο εξόρμησης; Η δεύτερη μάλιστα, παρ’ ολίγον να στεφθεί με επιτυχία – κατάληψη της Πιάδας- εάν ένας ενωμοτάρχης της Χωροφυλακής δεν διέφευγε του κλοιού και δεν προλάβαινε να φτάσει στην Παλιά Επίδαυρο, όπου ναυλοχούσε πολεμικό πλοίο του στόλου, που πήγε κοντά στη Νέα και άρχισε βολές με τα κανόνια του. Μάλλον απίθανο μου φαίνεται να ξεκίνησαν αντάρτες από το Μαίναλο ή την Τζήρια και να έφτασαν μέχρι την Επίδαυρο, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί. Από κάπου πιο κοντά πρέπει να είχαν κέντρο εξόρμησης.
Β) Οι δυο διαδοχικές επιθέσεις στην Μιδέα, Φεβρουάριος και Μάρτιος του 1949, όταν δηλαδή οι μονάδες των ανταρτών στο Μαίναλο και τον Πάρνωνα είχαν ήδη καταστραφεί. Ίσως αυτές να ήταν συμπλοκές φυγάδων, με καταγωγή από τα χωριά της περιοχής μας, από μεγαλύτερες μονάδες, που προσπαθούσαν να μπουν στα σπίτια τους για ανεφοδιασμό και χτυπήθηκαν από μονάδες της Χωροφυλακής.
Γ) Η ταυτόχρονη επίθεση σε Κουτσοπόδι και Μύλους τον Μάρτιο του 1949. Πάλι μετά την καταστροφή των κέντρων Διοίκησης του Δημοκρατικού στρατού στην Πελοπόννησο. Προφανής στόχος η διακοπή της σιδηροδρομικής συγκοινωνίας. Οι επιθέσεις αυτές μοιάζουν να ήταν καλά σχεδιασμένες.
Δ) Ο ρόλος της σιδηροδρομικής γραμμής Μύλων-Ανδρίτσας-Ελαιοχωρίου στον ανεφοδιασμό των ανταρτών. Πολλοί Αθηναίοι που ήθελαν να καταταγούν ή να μεταφέρουν πράγματα στους αντάρτες, έπαιρναν το τρένο για Τρίπολη και μόλις πέρναγε τους Μύλους και έκοβε ταχύτητα (στροφές και ανηφόρα) πηδούσαν από αυτό ή πέταγαν σε καθορισμένα σημεία πράγματα. Υπήρχαν σύνδεσμοι που τους παραλάμβαναν. Η Χωροφυλακή είχε ανακαλέσει στην υπηρεσία συνταξιούχους Χωροφύλακες οι οποίοι επιβιβάζονταν στα τρένα και παρακολουθούσαν την κίνηση.
Ε) Καταγεγραμμένες στα αρχεία της Χωροφυλακής υπάρχουν και οι επιθέσεις: στη Λυρκεία (Φεβρουάριος του 1947 και Φεβρουάριος 1949) και στις Λίμνες τον Ιανουάριο του 1948. Δεν υπάρχει καταγεγραμμένη στα αρχεία μια καταδρομή, γνωστή από προφορικές μαρτυρίες, που οι αντάρτες έφτασαν στην καρδιά του κάμπου, στο Μπολάτι. Ίσως να μην συμμετείχαν στην απόκρουσή της χωροφύλακες, αλλά στρατός ή επικουρικές παρακρατικές ομάδες.
Η δράση αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί πλούσια σε σχέση με άλλες περιοχές της Ελλάδας, δεν είναι και αμελητέα. Καλό θα είναι να μελετηθεί τόσο από στρατιωτικής όσο και από πολιτικής απόψεως.
Φαίνεται, πως δεν είμαστε λίγοι εκείνοι που μας απασχολεί τί πραγματικά συνέβη «τότε». Η συλλογική μνήμη συντηρείται μόνο από την επιτύμβια πλάκα στον τοίχο του Νεκροταφείου Ναυπλίου και το μνημείο στην Ακροναυπλία, που έχουν στηθεί με πρωτοβουλία του ΚΚΕ.
Με χαρά αντιμετώπισα τις παρατηρήσεις ενός παλιού μου συμμαθητή, απόστρατου αξιωματικού, για την «τελευταία μάχη των Δεκεμβριανών» στο Ναύπλιο τον Ιανουάριο του 1945. Δεν έγινε στις 15 Ιανουαρίου 1945, αλλά στις 14 Ιανουαρίου. Μην αρχίσετε να λέτε ότι όλοι στην τάξη μας ήμασταν περίεργοι. Έχει μεγάλη σημασία. Η ανακωχή άρχιζε τα μεσάνυχτα στις 14 προς 15 Ιανουαρίου. Άρα δεν ήταν παραβίαση ανακωχής όπως ισχυρίστηκα γιατί έγινε την τελευταία ημέρα των στρατιωτικών επειχειρήσεων. Το βρήκε σε άλλη ιστορία της Χωροφυλακής και το τεκμηριώνει με τις αιτήσεις των Χωροφυλάκων για παρασημοφόρηση!!!!
Πραγματικά, μετά το τέλος του εμφυλίου οι άνδρες που συμμετείχαν στην επιχείρηση απόβασης στο Ναύπλιο, ζήτησαν να πάρουν ηθικές κλπ. αμοιβές. Τους αρνήθηκαν!!!! Μόνο στους δύο που έπεσαν νεκροί στην Ενδεκάτη αποδόθηκαν. Οι υπόλοιποι που πιάστηκαν αιχμάλωτοι δεν κρίθηκαν άξιοι επαίνου. Η σχετική υπηρεσιακή αλληλογραφία αποτελεί σημαντικό ντοκουμέντο του τί έγινε εκείνη την ημέρα στην πόλη μας.
Το άλλο που με διορθώνει, ο συμμαθητής μου, είναι ότι «έγινε με διαταγή του Σκόμπυ». Ναι, μεν συμμετείχε και καθοδηγούσε ο Άγγλος λοχαγός Μόρτιμερ, αλλά διαταγή ανωτέρων του δεν έχει βρεθεί. Πάντως, ότι υπήρχε Αγγλικός δάκτυλος δεν αμφιβάλει.
Τέλος, ο στόχος τους δεν ήταν «δημιουργία προγεφυρώματος», αλλά άδειασμα αποθηκών του ΕΛΑΣ με καταδρομική επιχείρηση. Κατόπιν πληροφοριών «παραγόντων του Ναυπλίου». Πράγμα που σημαίνει ότι φτάνοντας στην Ενδεκάτη είχαν ήδη παραβεί το αρχικό σχέδιο (πιθανά από ενθουσιασμό γιατί μέχρι εκείνη την ώρα δεν είχαν συναντήσει αντίσταση).
Οι πηγές που με παραπέμπει είναι η Ιστορία της Βασιλικής Χωροφυλακής 1833-1967 του Αντωνίου. Μου την έστειλε και τον ευχαριστώ πολύ. Λίγο που την ξεφύλλισα, την θεωρώ λεπτομερέστερη και ενημερωμένη από περισσότερες πηγές από την αντίστοιχη Ιστορία της Χωροφυλακής 1833-1950 του Δασκαλάκη που χρησιμοποίησα.
Ο εμφύλιος είναι μια λυπημένη ιστορία. Το να τον ξεχάσουμε είναι ακόμα χειρότερη κατάληξη.
(Τόλης Κοΐνης)
