Τα Φλεγραία πεδία είναι ένας από τους δυο τόπους που φιλοξενούν έναν πολύπλοκο διάλογο που περιλαμβάνει δύο ακόμη περιοδικές εκθέσεις που βρίσκονται στο Δημοτικό Μουσείο της Procida και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης.
Του Filippo Russo
Επιμέλεια στα Ελληνικά: Κων/νος Τζιαμπάσης*
«Η Μεσόγειος είναι πάνω από όλα ο πολιτισμός της κατά της ερήμου», έτσι ο Paul Morand χαράζει έναν υπέροχο ορισμό της μοναδικής θάλασσας που μεταφέρει τη γη στο όνομά της. Από τα «ετυμολογικά της σπλάχνα» η Μεσόγειος μας θυμίζει ότι είναι ένας χώρος σχέσης μεταξύ των εδαφών, ένας τόπος συνάντησης, μια τρομερή θερμοκοιτίδα πολιτισμών και ένα διαρκές σταυροδρόμι ανθρώπων και ιδεών.
Συναντήσεις που στην προκειμένη περίπτωση γίνονται επίσης μεταξύ διαφορετικών Ινστιτούτων και φορέων, που εργάστηκαν σε μια αγαστή συνέργεια για να δημιουργήσουν μια ευρεία διαδρομή, όπου αυτή είναι η Procida, η Ιταλική Πολιτιστική Πρωτεύουσα για το 2022. Η τελευταία περιλαμβάνει σε μια ενιαία ιστορία που χωρίζεται σε τρία στάδια μια ιστορική αφήγηση – αλλά κυρίως ανθρώπινη και πολιτιστική – που έχει ως κύριο θέμα την προοδευτική προσέγγιση των Ελλήνων την ακτή των Φλεγραϊων πεδίων και τα γειτονικά νησιά της.
Η έκθεση «Οι Έλληνες πριν από τους Έλληνες» μας συνοδεύει στην πολυπλοκότητα και τη διαστρωμάτωση των πολιτιστικών σχέσεων της αρχαίας Μεσογείου και απεικονίζει, μέσα από τις αρχαιολογικές πηγές, τα ιστορικά προηγούμενα των σχέσεων μεταξύ Ελλήνων και Καμπανίας. Από μια πρώτη μυκηναϊκή προσέγγιση που επηρεάζει τη Vivara και το νησί Procida – αλλά όπως θα δούμε ακτινοβολεί σε περισσότερες εσωτερικές περιοχές στην ηπειρωτική χώρα όπως αυτή όπου βρίσκεται η τοποθεσία της πρόσφατης Εποχής του Χαλκού στην Afragola – το ενδιαφέρον για αυτήν την περιοχή κορυφώνεται με την ίδρυση μιας πραγματικής πόλης: την Κύμης, της πρώτη ελληνικής αποικίας στη Δύση.
Ακριβώς στην πόλη της Κύμης εστιάζεται η διαδρομή του αρχαιολογικού πάρκου των Φλεγραίων Πεδίων (Campi Flegrei): από την ίδρυση, σχεδόν σύγχρονη με την ίδρυση των Πιθηκουσών (Ischia), μέχρι την προοδευτική δόμηση μιας πόλης, ευανάγνωστης σε όλα τα συστατικά μέρη της: την νεκρόπολη, τα ιερά και τις οικίες.
Η Κύμη αποτελεί ένα πραγματικό ελληνικό προγεφύρωμα προς την καρδιά ενός Τυρρηνικού Πελάγους που ήδη συχνάζουν και διασχίζουν υψηλού επιπέδου εμπορικοί και πολιτιστικοί συνεργάτες και ανταγωνιστές, με τους οποίους η νεογέννητη πόλη συνομιλεί επί ίσοις όροις. Μια παρόμοια ανταλλαγή ξεκίνησε επίσης πολύ νωρίς με γειτονικούς πληθυσμούς, τους Ετρούσκους και τους αυτόχθονες πληθυσμούς.
Η διαδρομή αναπτύσσεται στο τμήμα του Αρχαιολογικού Μουσείου των Φλεγραϊών Πεδίων που βρίσκεται στο Κάστρο της Baia, άλλοτε φρούριο των Ισπανών βασιλέων της Αραγονίας, στο τμήμα που είναι αφιερωμένο στην αρχαία Κύμη. Καθώς ο επισκέπτης περιφέρεται στις αίθουσες όπου φυλάσσονται τα μόνιμα εκθέματα, σκοπεύει να αφηγηθεί την παλαιότερη ιστορία του τόπου μέσα από την ερμηνεία εκ νέου συγκεκριμένων αντικειμένων με μια ιδιαίτερα υποβλητική και σημαντική αξία.
Αυτή η ιδανική διαδρομή ξεκινά από την αίθουσα 6, η οποία εκθέτει προελληνικά κτερίσματα που προκύπτουν από πρόσφατες έρευνες του Κέντρου Jean Bérard. Αυτά προσφέρουν μια ευκαιρία να μιλήσουμε για την «πρώτη αποκία» της Κύμης, όταν η περιοχή στην οποία χτίστηκε στη συνέχεια η ελληνική πόλη εξακολουθούσε να καταλαμβάνεται από τους ιθαγενείς πληθυσμούς των Φλεγραίων Πεδίων.
Η διαδρομή συνεχίζεται στην αίθουσα 7, όπου φυλάσσεται η περίφημη λήκυθος με διπλή επιγραφή στο κάτω μέρος: η πρώτη γραμμένη με ευβοϊκά ελληνικά γράμματα αλλά μη ελληνικού περιεχομένου και η δεύτερη αποτελείται από δύο αλφαβητικές σειρές που αναφέρονται στον Ευβοϊκό και τον Κορινθιακό κόλπο, ως απόδειξη της πολλαπλότητας των πολιτιστικών στοιχείων που υπάρχουν στην αποικία της Κύμης. Στην ίδια αίθουσα, μέσα από την ανάλυση των τάφων των Πιθηκουσών, αντιμετωπίζονται τα προβλήματα που σχετίζονται με την εκδήλωση δύναμης, βαθμίδας και πλούτου στις αρχαιότερες ελληνικές ταφές.
Στην αίθουσα 8 προσφέρεται αντίθετα μια επισκόπηση της δυναμικής των οικισμών που διέπουν την ίδρυση της αποικίας της Κύμης, τη χωρική οργάνωση της πόλης και τις προϋπάρχουσες δομές σε σχέση με τις οχυρώσεις. Η διαδρομή συνεχίζεται στην αίθουσα 9, όπου επισημαίνονται οι μαρτυρίες που αφορούν τα ιερά της κάτω πόλης. Στο αμφιθέατρο έχουν εκτεθεί οι χάλκινοι δίσκοι που αναφέρονται σ’ αυτή την ιερή περιοχή.
Η διαδρομή τελειώνει στην αίθουσα 10, με κέντρο τη νεκρόπολη της Κύμης. Εδώ είναι δυνατό να συλλάβουμε σημαντικά στοιχεία της κοινωνικής δομής της πρώτης ελληνικής αποικιακής φάσης και να κατανοήσουμε τις λειτουργίες και τους ρόλους των νεκρών από την ανάγνωση μεμονωμένων ταφικών αντικειμένων.
Στο τμήμα της έκθεσης «Οι Έλληνες πριν από τους Έλληνες» που φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό Πάρκο των Φλεγραίων Πεδίων είναι το ιδανικό σημείο άφιξης της διαδρομής που ξεκινάει από την Procida και τις πρώτες μυκηναϊκές επαφές και περνώντας από τις Πιθηκούσσες και τις πρώτες αποικιακές επαφές, βρίσκει το φυσικό του αποτέλεσμα στην ίδρυση της Κύμης και στην προοδευτική δόμηση μιας περιοχής στην οποία οι πληθυσμοί που εμπλέκονται σύντομα και σταδιακά δεν θα είναι πια Έλληνες, αυτόχθονες, Ετρούσκοι, αλλά θα κατάγονται από την Καμπανία.
Η έκθεση «Οι Έλληνες πριν από τους Έλληνες» θα είναι επισκέψιμη για το κοινό από τις 29 Σεπτεμβρίου (εγκαίνια: 12 το μεσημέρι) στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Φλεγραϊκών Πεδίων στο Κάστρο της Baia έως τις 31 Δεκεμβρίου 2022. H έκθεση αποτελεί τμήμα των εκδηλώσεων για την Procida Πολιτιστική Πρωτεύουσα για το 2022, και για λογαριασμό του Αρχαιολογικού Πάρκου των Φλεγραίων Πεδίων έχει επιμελειθεί η αρχαιολόγος Francesca Mermati, επικεφαλής του πάρκου των Φλεγραίων Πεδίων.
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
