Στις αρχές του 19ου αιώνα η Αθήνα γίνεται κοσμοπολίτικο κέντρο. Κάθε ευρωπαίος περιηγητής που θέλει με την επιστροφή του στην πατρίδα του να δρέψει δάφνες μεγάλου περιηγητή πρέπει οπωσδήποτε να περάσει από την Αθήνα. Η Αθήνα έγινε πόλη – παράδειγμα για το Λονδίνο.
Επιμέλεια: Κων/νος Χαρ.Τζιαμπάσης
Και όταν έφτασαν τα Γλυπτά του Παρθενώνα (Εικ.1) στο Βρετανικό Μουσείο, θεωρήθηκαν μέρος της αθηναϊκής ταυτότητας. Τι είχε το Λονδίνο τότε; Μερικούς σταθμούς διοδίων και μεσαιωνική ρυμοτομία και εντέλει το Βρετανικό Μουσείο είχε πολύ λίγα ακόμα πράγματα να δείξει.(Εικ.2)
Η υπόλοιπη ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή και συνοψίζεται ως εξής: Ο Τόμας Μπρους 7ος κόμης του Έλγιν αποκαθήλωσε γλυπτά από τη ζωφόρο, τις μετόπες και τα αετώματα του Παρθενώνα, επικαλούμενος ένα οθωμανικό φιρμάνι, την ύπαρξη του οποίου διαψεύδουν επισήμως οι Τούρκοι. Ο αρχικός λόγος ήταν η μέτρηση και η αποτύπωσή τους σε σχέδια. Τελικά αφαιρέθηκαν με πριόνι, διαμελίστηκαν, φυγαδεύτηκαν και έφτασαν μέχρι την Αγγλία για να κοσμήσουν τον πύργο του.
Το αποτέλεσμα, περίπου το ½ του γλυπτού διάκοσμου βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. Από τους 97 σωζόμενους λίθους από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, οι 56 βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνο και οι 40 στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης στην Αθήνα. Από τις 64 σωζόμενες μετόπες, οι 48 βρίσκονται στην Αθήνα και οι 15 στο Λονδίνο. Από τις 28 σωζόμενες μορφές των αετωμάτων, οι 19 βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου και μόλις οι 9 στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης στην Αθήνα. Η ζωφόρος του Παρθενώνα θεωρείται ότι απεικονίζει την Πομπή των Παναθηναίων. Οι μετόπες εικονίζουν: στην ανατολική πλευρά τη Γιγαντομαχία, στην δυτική πλευρά την Αμαζονομαχία, στην βόρεια τον Τρωικό Πόλεμο και στην νότια πλευρά τη μάχη μεταξύ Κενταύρων και Λαπίθων. Σε παλιότερο άρθρο μας στον Αναγνώστη (τον περασμένο Ιανουάριο είχαμε αναφερθεί αναλυτικά στα γλυπτά του Παρθενώνα που βρίσκονται εκτός Βρετανικού Μουσείου σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Ο μέσος Έλληνας πολίτης πλέον γνωρίζει την ύπαρξη των γλυπτών του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και το πάγιο ελληνικό αίτημα για την επιστροφή τους στην Ελλάδα και στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης(Εικ.4). Χθες σε μια όμορφη και λιτή τελετή στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης η Περιφέρεια Σικελίας και η Ιταλία έδειξαν τον δρόμο και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες μια και μας επέστρεψαν έστω και συμβολικά το θραύσμα «Fagan» που βρίσκονταν στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Palermo «Antonino Solinas» σε μόνιμη βάση επιβεβαιώνοντας την στενή συνεργασία των δυο χωρών σε θέματα πολιτισμού.
Οι μάχες που δίνονται στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στην επιτροπή για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα της Unesco στο Παρίσι είναι πολλές και ανάγονται πολλές δεκαετίες πίσω με κορυφαία την συνεδρίαση του 1982 όπου η επιτροπή της Unesco διατύπωσε για πρώτη φορά το δίκαιο και πάγιο αίτημα της Ελλάδας για την επιστροφή και αποκατάσταση των γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Από τότε έχουν περάσει πολλά χρόνια και το ελληνικό αίτημα για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα έχει κερδίσει ολοένα και περισσότερα επιχειρήματα παρά τις όποιες ελληνικές παλινωδίες κατά το παρελθόν.
Αυτά τα ενισχυμένα ελληνικά επιχειρήματα περί της επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα τέθηκαν τον Σεπτέμβρη του 2021 σε μια διαδικτυακή συνάντηση της επιτροπής της Unesco η οποία έλαβε για πρώτη φορά απόφαση μετά από 37 χρόνια από την υποβολή του αιτήματος της Ελλάδας για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα. Η απόφαση και η σύσταση επιβεβαιώθηκαν εκ νέου στα τέλη Μαΐου του 2022 στο Παρίσι (21.05.2022).Οι εργασίες της 23ης Συνόδου της Διακυβερνητικής Επιτροπής της ΟΥΝΕΣΚΟ για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης, στην οποία συζητήθηκε το αίτημα της Ελλάδας για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα παραπέμπει στις προηγούμενες συστάσεις και στις αποφάσεις της, εκφράζει τη βαθιά της ανησυχία για το γεγονός ότι η επίλυση του θέματος παραμένει σε εκκρεμότητα για μεγάλο διάστημα, αναφέρεται στην πρόσφατη διμερή συνάντηση των Πρωθυπουργών της Ελληνικής Δημοκρατίας και του Ηνωμένου Βασιλείου(Νοέμβριος 2021), κατά την οποία ο πρωθυπουργός έθεσε στον ομόλογό του το θέμα της επιστροφής και επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα, αναγνωρίζει τη σημασία της έναρξης διαλόγου μεταξύ των δύο πλευρών, σε επίπεδο Υπουργών Πολιτισμού, στο αμέσως προσεχές διάστημα και καλεί τις δύο πλευρές να εντατικοποιήσουν τις προσπάθειες τους για την επίλυση της διαφοράς λαμβάνοντας υπόψη τις ιστορικές, πολιτιστικές, νομικές και ηθικές διαστάσεις του θέματος.
Σημειώνει πως η Ελλάδα προσκαλεί το Ηνωμένο Βασίλειο να συνεργαστεί για την έκθεση όλων των μαρμάρων του Παρθενώνα στις αντίστοιχες συλλογές του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης. Σημειώνει τη συνεργασία ανάμεσα στο Νέο Μουσείο Ακρόπολης και στο Βρετανικό Μουσείο. Επιπλέον, αναγνωρίζει την επίσημη επιστολή που εστάλη τον Αύγουστο του 2013 από την UNESCO στη βρετανική κυβέρνηση και το Βρετανικό Μουσείο, καλώντας τους να διερευνήσουν την πιθανότητα συμφωνίας με τη διαδικασία που προβλέπεται στον εσωτερικό κανονισμό διαμεσολάβησης και συνδιαλλαγής στο πλαίσιο της Επιτροπής. Λαμβάνει υπόψιν με σκεπτικισμό το γεγονός ότι τον Μάρτιο του 2015 η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και οι επίτροποι του Βρετανικού Μουσείου πληροφόρησαν την UNESCO με ξεχωριστές επιστολές αντιστοίχως ότι δεν θεωρούν πως η αίτηση για τη διαδικασία μεσολάβησης θα ωθούσε τη συζήτηση ουσιωδώς και ότι αποφάσισαν, με σεβασμό, να την αρνηθούν. Εκφράζει βαθύ προβληματισμό για το ότι το ζήτημα παραμένει σε εκκρεμότητα. Αναγνωρίζοντας ότι τον Νοέμβριο του 2021 μία διμερής συνάντηση ανάμεσα στον Έλληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και τον Βρετανό Μπόρις Τζόνσον έλαβε μέρος στο Λονδίνο και σημειώνει τις καρποφόρες συνομιλίες μεταξύ των πρωθυπουργών Ελλάδας και Ηνωμένου Βασιλείου και τον ισχυρό και βαθύ δεσμό ανάμεσα στις δύο χώρες σε πολλά πεδία. Καλεί την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο να ενδυναμώσουν τις προσπάθειές τους υπό την οπτική του να φτάσουν σε ικανοποιητική επίλυση αυτής της πολύχρονης υπόθεσης λαμβάνοντας υπόψιν την ιστορική, πολιτιστική, νομική και ηθική διάστασή της. Καλωσορίζει την πρόθεση των υπουργών Πολιτισμού Ηνωμένου Βασιλείου και Ελλάδας να συναντηθούν σύντομα μετά τη σύνοδο της επιτροπής. Καλεί την γενική διευθύντρια Να βοηθήσει στη σύγκληση των αναγκαίων συναντήσεων ανάμεσα στην Ελλάδα και στο Ηνωμένο Βασίλειο με πρόθεση να φτάσουν σε μία αμοιβαία αποδεκτή επίλυση του ζητήματος των γλυπτών του Παρθενώνα».
Η παρουσία της ελληνικής αντιπροσωπείας υπήρξε ιδιαίτερα δυναμική και ήμασταν αποτελεσματικοί στο να ακυρώσουμε σχέδιο των Βρετανών και να πετύχουμε ακόμα μια σύσταση για συνέχιση των συζητήσεων ως προς τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Στην Ελληνική Αντιπροσωπεία συμμετείχαν ο Γενικός Γραμματέας Πολιτισμού του ΥΠΠΟΑ Γιώργος Διδασκάλου, η Μόνιμη Αντιπρόσωπος της Ελλάδας στην ΟΥΝΕΣΚΟ πρέσβης, Μαρία Διαμαντοπούλου, ο Γενικός Διευθυντής του Μουσείο Ακρόπολης, καθ. Νικόλαος Σταμπολίδης, η Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του ΥΠΠΟΑ, Βασιλική Παπαγεωργίου, και η Νομική Σύμβουλος Α του ΥΠΕΞ, Άρτεμις Παπαθανασίου. (Εικ.5)
Παρότι η Μεγάλη Βρετανία έστειλε επιστολή στην UNESCO ζητώντας συνάντηση της Ελληνίδας υπουργού Λίνας Μενδώνη με τον Βρετανό υφυπουργό Πολιτισμού Λόρδο Πάρκινσον, στην πραγματικότητα έδωσε λυσσαλέα μάχη να ακυρωθεί η εν λόγω απόφαση. Αυτή, με την οποία η επιτροπή προέβαινε σε κάτι παραπάνω από «συστάσεις», και ζητούσε επιτακτικά τη συνάντηση ανάμεσα στα δύο μέρη.
Ήταν μια σπουδαία κίνηση της χώρας μας, η οποία είχε αίσιο τέλος με τη σύμπηξη πολλών συμμαχιών, τον περασμένο Σεπτέμβριο και τον φετινό Μάιο. Τώρα, το Ηνωμένο Βασίλειο προσπάθησε να πει ότι η ομόφωνη τότε απόφαση είναι άκυρη. Όχι μόνο δεν έγινε δεκτός ο ισχυρισμός του από την επιτροπή, αλλά πρώτον του υπενθύμισαν πως η απόφαση ήταν ομόφωνη (την είχαν ψηφίσει δηλαδή και οι Βρετανοί) και δεύτερον του άσκησαν σκληρή κριτική για τις καθυστερήσεις στο συγκεκριμένο ζήτημα. Η ελληνική αντιπροσωπεία ήταν μονίμως σε εγρήγορση και δεν άφηνε αναπάντητη οποιαδήποτε παρέμβαση της άλλης πλευράς. Ο σκληρός αγώνας τους, δικαιώθηκε.
Και τώρα ο θρύλος θέλει τις βραδιές με πολύ ζέστη στις αρχές του καλοκαιριού, να υψώνεται ένας υπόκωφος θρήνος, από τη μεριά της Ακρόπολης, στον Αττικό ουρανό. Είναι λέει ο θρήνος των Καρυατίδων για την αρπαγμένη από τον Έλγιν αδελφή τους…και αυτή η εκκωφαντική σιωπή δεν είναι άλλο από ένα ξεχωριστό «κάλεσμα των Μαρμάρων», που εδώ και περίπου διακόσια χρόνια, κλεισμένα μέσα στο Βρετανικό Μουσείο του συννεφιασμένου και βροχερού Λονδίνου, ζητούν την επιστροφή τους στην πατρίδα. Είναι ίσως αυτή η συγκυρία, η σωστή στιγμή για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα(;), θα δούμε…
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι Αρχαιολόγος
