Και φέτος κατά πάσα πιθανότητα, δε θα γιορτάσουμε με τον συνηθισμένο τρόπο λόγω πανδημίας την 25η Μαρτίου, όπως για τον ίδιο λόγο δε γιορτάσαμε την 28η Οκτωβρίου. Η μία επέτειος συμβολίζει τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους, η άλλη είναι η πρώτη νίκη, που κατήγαγε Ευρωπαϊκή χώρα στον φασισμό.
Είναι μια καλή ευκαιρία λοιπόν να αναφερθούμε ψύχραιμα και χωρίς την συναισθηματική φόρτιση των εορταστικών εκδηλώσεων, στο ΠΩΣ και στο ΓΙΑΤΙ τιμάμε τις σημαντικότερες προφανώς ιστορικές στιγμές της νεότερης Ελλάδας.
Καταρχάς , εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς, ότι συνήθως και κατά κανόνα στο επίκεντρο των εκδηλώσεων βρίσκονται οι Παρελάσεις. Παρελάσεις στρατιωτικές και παρελάσεις μαθητικές με την ευκαιρία της επετείου του ΟΧΙ ή της εθνικής παλιγγενεσίας.
Οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι γενικώς δε μας συγκινούν ιδιαίτερα οι παρελάσεις. Ωστόσο κατανοούμε απόλυτα και συμφωνούμε με την αναγκαιότητα της διεξαγωγής των στρατιωτικών παρελάσεων και τους Εθνικούς Σκοπούς που εξυπηρετούν. Άλλωστε ειδικά για την πατρίδα μας σήμερα, με τους κινδύνους ‘’προ των πυλών’’ η ανάγκη για εκδηλώσεις επίδειξης ισχύος, που είναι ουσιαστικά οι στρατιωτικές παρελάσεις, γίνεται επιτακτική και επιβαλλόμενη όσο ποτέ. Έτσι λοιπόν όσο εύκολα θα μπορούσε κανείς να κατανοήσει και να αποδειχθεί εν τέλει -πέρα από εμμονές και ιδεοληψίες- την σκοπιμότητα μια στρατιωτικής παρέλασης, άλλο τόσο δύσκολο εκτιμούμε είναι να κατανοήσει κανείς και να αποδεχθεί τελικά – επίσης πέρα από εμμονές και ιδεοληψίες από την άλλη άκρη- το νόημα των μαθητικών παρελάσεων, που για μας μοιάζουν να ανήκουν σε άλλες εποχές. Δεν εξυπηρετούν απολύτως τίποτα. Δεν έχουν νόημα – κατά την προσωπική μας βεβαίως άποψη. Αντιθέτως θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς κατά πόσο και σε τι ωφελεί αυτή η ομοιομορφία, ο συγχρονισμός και η αυστηρή πειθαρχία που απαιτεί μια παρέλαση από τα παιδιά που βρίσκονται σε κρίσιμες και ευαίσθητες ηλικίες. Μάλιστα καλό είναι να αναρωτηθούμε γιατί τα παιδιά αρκετές ή μάλλον πολλές φορές μετατρέπουν την παρέλαση σε πασαρέλα ή κάνουν στην παρέλαση ‘’χαβαλέ’’. Ακυρώνοντας έτσι- χωρίς προφανώς να έχουν επί της ουσίας πρόθεση – την σημασία και την αξία μιας εθνικής επετείου.
Δύο χαρακτηριστικά και ασφαλώς ακραία παραδείγματα, το πρώτο, τα δέκα κορίτσια-μαθήτριες που έκαναν πριν από λίγα χρόνια το γνωστό happening στην παρέλαση του Δήμου Ν. Φιλαδέλφειας. Και αξίζει πραγματικά να θυμηθούμε τον θόρυβο και τις αντιδράσεις που προκάλεσε το προφανώς ανεπιθύμητο γεγονός. Και το δεύτερο με μία μαθήτρια στην Πάτρα όπου επειδή κατά τη διάρκεια της παρέλασης την κόβανε προφανώς οι γόβες της κάνει μία έτσι και πετάει τη γόβα στον αέρα και συνέχισε απτόητη προς ‘’τέρψη’’ των μεν και αγανάκτηση των δε, από τους παρευρισκόμενους θεατές. Και βέβαια πρώτη είδηση σ’ όλα τα ΜΜΕ… Αντί όμως των χαρακτηρισμών, των απειλών και των ύβρεων, θα ήταν εκτιμούμε, πιο σωστό και επωφελές να ακούσουμε τα κορίτσια της Ν. Φιλαδέλφειας, πολύ περισσότερο δε, αφού δεν παραβίασαν δικαιώματα τρίτων. Απλά θέλησαν να εκφραστούν – ίσως για τους περισσότερους από εμάς με τρόπο άκαιρο, άκομψο ακόμα και προσβλητικό. Καλό ωστόσο θα ήταν να αφουγκραστούμε και να μιλήσουμε μαζί τους γι αυτό που θέλησαν να μας δείξουν ή να μας πουν.
Εξ’ άλλου σύμφωνα με τον κορυφαίο διανοούμενο και δάσκαλο τον γενναίο Σταύρο Τσακυράκη: ‘’ Μια κυβέρνηση δεν έχει το δικαίωμα να απαγορεύει την έκφραση μιας ιδέας απλώς και μόνον επειδή η κοινωνία βρίσκει αυτή την ιδέα προσβλητική ή δυσάρεστη’’.
Ως γνωστόν η αμφισβήτηση των καθιερωμένων πρακτικών και αντιλήψεων είναι χαρακτηριστικό και ίσως καθήκον των ΝΕΩΝ. Ο κόσμος προόδευσε, επειδή η νέα γενιά αμφισβήτησε τις παραδοχές, τις πρακτικές τα ‘’ιερά και τα όσια’’ της προηγούμενης. Υπό αυτή την έννοια η αμφισβήτηση αρκετές φορές είναι ευεργετική για την κοινωνία. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι αντικαθιστά τις παρωχημένες και αντιπαραγωγικές απόψεις και δραστηριότητες, αλλά με τον διάλογο και την αντιπαράθεση των ιδεών που ακολουθεί , ισχυροποιεί και εκείνες που είναι χρήσιμες. Με άλλα λόγια δηλαδή αν οι νέες ιδέες που ακούγονται είναι σωστές τότε η κοινωνία θα έχει κέρδος με το να τις ασπαστεί. Αν αυτές οι ιδέες είναι λάθος τότε η κοινωνία πάλι θα έχει κέρδος, απορρίπτοντας τες και ισχυροποιώντας τις υπάρχουσες σωστές πεποιθήσεις.
Η κρίσιμη αλλά και χρήσιμη παρατήρηση είναι ότι αυτή η αμφισβήτηση πρέπει να γίνεται δια του ‘’ΛΟΓΟΥ’’ δηλαδή μόνο σε συμβολικό επίπεδο. Έστω και αν αυτός ο διάλογος κάποιες φορές εμπεριέχει λεκτικές υπερβολές και ακραίες εκφράσεις. Άλλωστε όπως έχει πει επίσης ο Σταύρος Τσακυράκης: ‘’η βρισιά είναι ακατέργαστη αξιολογική κρίση και συνήθως καταφεύγουν σ ’αυτή οι απαίδευτοι και οι αδύναμοι ως προς τα επιχειρήματα άνθρωποι‘’. Ταυτόχρονα ωστόσο το δικαίωμα της αμφισβήτησης δεν είναι ‘’ελευθέρας’’ ούτε στην παραβίαση δικαιωμάτων τρίτων (όπως λ.χ. είναι ελεύθερη χρήση δημοσίων χώρων από καταληψίες) ούτε στην καταστροφή περιουσιών, ούτε πολύ περισσότερο, στην φυσική βία κατά προσώπων που συμβολίζουν την εξουσία ή ότι κατεβάσει η κούτρα των αμφισβητιών. Σε μία δημοκρατία πρέπει να επιτρέπεται η αμφισβήτηση των πάντων, αλλά τα μέσα ελέγχονται ή πρέπει να ελέγχονται με γνώμονα τα δικαιώματα των άλλων.
Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, όταν οι νέοι μιλούν- έστω και ανορθόδοξα- είναι χρέος μας να ακούσουμε και όχι να μιλήσουμε. Να δώσουμε δύναμη στη φωνή τους όχι στη δική μας και να σταθούμε δίπλα τους όχι απέναντι τους. Να το θυμόμαστε…
Νομίζουμε ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό να έχουμε πάντα υπόψη ότι το παιδί δεν πηγαίνει στο Σχολείο για να επιδειχθεί και πολύ περισσότερο να στρατικοποιηθεί. Το παιδί πηγαίνει στο σχολείο προ πάντων και κυρίως για να ενταχθεί στη χαρά των σχέσεων, να μάθει να προσφέρει, να κοινωνεί τη ζωή, τη γνώση, να κάνει φίλους που θα τον συντροφεύουν ισόβια. Στο σχολείο ετοιμάζεται όχι για να διεκδικεί ατομικά ‘’εγωκεντρικά’’ δικαιώματα, αλλά να χαρίζει, να μοιράζεται το κολατσιό του, το παιχνίδι του, τις δυσκολίες, τις χαρές του. Πηγαίνει στο σχολείο για να γίνει πολίτης, να μετέχει στα κοινά, να έχει υπεύθυνη γνώμη, να σέβεται την διαφορετική άποψη. Να τον συνεπαίρνει η άμιλλα να χαίρεται με την αριστεία (την δική του αλλά και των άλλων) να απολαμβάνει τη συνεργασία(Χ Γιανναράς). Προφανώς δε όλα αυτά τα σπουδαία δεν έχουν καμία σχέση με μαθητικές παρελάσεις…
Κατά συνέπεια καλό είναι να προβληματιστούμε με την ‘’μαθητιώσα νεολαία’’ που τις περισσότερες φορές προσεγγίζει τις μαθητικές παρελάσεις όπως ήδη επισημάναμε ως ‘’αγγαρεία’’ και ακόμα χειρότερα ως ευκαιρία για ‘’χαβαλέ’’. Καλό επίσης θα είναι να αναστοχαστούμε ήρεμα, ψύχραιμα και μακριά από προκαταλήψεις και ιδεοληψίες ως προς την αναγκαιότητα της παρουσίας των μαθητικών παρελάσεων. Πιστεύουμε ότι αποτελούν το κατάλοιπο μιας άλλης εποχής είτε οι σημαιοφόροι επιλέγονται με βάση την αρίστευση είτε με κλήρο (ακόμα χειρότερα..). Συμβαίνουν κατά κανόνα σε ανελεύθερα κράτη. Όσοι πιστεύουν ότι μέσω των μαθητικών παρελάσεων, ενισχύεται το εθνικό φρόνημα, φοβάμαι ότι αυταπατώνται ή έχουν μια στρεβλή αντίληψη για την έννοια του εθνικού φρονήματος, καθώς τείνουν να ταυτίζουν μάλλον με το εθνικιστικό φρόνημα της φυλετικής υπεροχής, της εχθρότητας προς τον ‘’άλλο’’ της μοναδικότητας του ελληνικού έθνους και άλλα ηχηρά παρόμοια του ‘’Ελληνικού εξαιρετισμού’’. Το εθνικό φρόνημα είναι -ή πρέπει να είναι- το φρόνημα της ελευθερίας, της Δημοκρατίας και της Αλήθειας. ‘’Το έθνος θα πρέπει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινό’’ (Διονύσιος Σολωμός). Και για το φρόνημα της ελευθερίας ,της Δημοκρατίας και της αγάπης για την πατρίδα δεν νομίζω ότι χρειάζονται μαθητικές παρελάσεις. Κάλλιστα θα μπορούσαν να αντικατασταθούν με εκδηλώσεις όπου ΟΛΟΙ αλλά ΟΛΟΙ (όπως στις παρελάσεις..) οι μαθητές του κάθε Σχολείου, θα συμμετέχουν ενεργά σε δια δραστικές δραστηριότητες και πρωτοβουλίες που θα αναδεικνύουν την πολιτιστική (ποίηση, λογοτεχνία, χοροί ,μουσική, τραγούδι) αλλά και την ιστορική πτυχή (μεγάλες στιγμές, μεγάλες μορφές )της επετείου.
Ανήκουμε σ ’αυτούς που πιστεύουν ότι αν τα παιδιά δεν εντρυφήσουν έστω ξυστά στον Σολωμό, στον Ελύτη, στον Παπαδιαμάντη, στον Παπαρηγόπουλο,, στον Κορδάτο, στα Δημοτικά τραγούδια, στους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς στο Θούριο του Ρήγα, στα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη, στις αξίες της Ολυμπιακής Παιδείας δεν μπορούν ούτε να γνωρίσουν της διαχρονικότητα της Ελλάδας, ούτε να διεισδύσουν στον γνήσιο πατριωτισμό και την Ελληνικότητα. Μ’ άλλα λόγια δηλαδή αντί τα παιδιά να παρελαύνουν χάνοντας ουσιαστικά τον χρόνο τους, είναι προτιμότερο να συμμετέχουν σε ‘’δράσεις’’ που θα τους βοηθήσουν να εμβαθύνουν, να κατανοήσουν και εν τέλει να ενστερνιστούν την ιστορία της πατρίδας τους, να γνωρίζουν τις μεγάλες στιγμές, τα κατορθώματα, τους πρωταγωνιστές (ήρωες) αλλά και τα τραύματα, τα λάθη, τα αδιέξοδα της. Και σ’ αυτή την περίπτωση τι να τις κάνεις τις μαθητικές παρελάσεις. Περιττεύουν.
Είναι πολύ πιθανό μάλιστα μέσα από τέτοιες δραστηριότητες και προσεγγίσεις, να ‘’μάθει’’ η πλειονότητα των παιδιών και να ‘’ξέρει’’ τι ακριβώς γιορτάζουμε σε μια εθνική επέτειο έτσι ώστε να μην απαντούν στη σχετική ερώτηση και μάλιστα στα ΜΜΕ με λόγο και τρόπο που προκαλεί αρκετές φορές γέλιο και θλίψη μαζί.
Στον επίλογο ας μας επιτραπεί ένα γενικότερο σχόλιο που σχετίζεται όμως και (έχει συνάφεια) με το θέμα του σημερινού μας σημειώματος. Πιστεύουμε λοιπόν ότι είναι λάθος να συνδέουμε και πολύ περισσότερο να ταυτίζουμε τον πατριωτισμό με την πειθαρχημένη αυστηρή συμπεριφορά. ‘’Ο πατριωτισμός γεννιέται από τη ζωτική σχέση του ανθρώπου με την γη του, την γλώσσα του, την σαρκωμένη ιστορία του. Είναι συνάρτηση της ‘’καλλιέργειας’’ του ανθρώπου, συνισταμένη του πολιτισμού του. (Χ. Γιανναρας). Γι’ αυτό και ο πατριωτισμός τρέφεται όχι από εθνικιστικά ιδεολογήματα και μαθητικές παρελάσεις, αλλά από την τέχνη, τον πολιτισμό, τον Αθλητισμό, την Μουσική, το τραγούδι, την ποίηση, την λογοτεχνία και με μια λέξη από την ΠΑΙΔΕΙΑ μέσα από την οποία προσδιορίζεται εν τέλει η ταυτότητα της πατρίδας.
Ο στρατηγός Ντε Γκώλ έχει πολύ χαρακτηριστικά και κατά την άποψη μας πολύ επιτυχημένα – αποσαφηνίσει πως: ‘’πατριωτισμός είναι ν ’αγαπάς την πατρίδα σου, ενώ εθνικισμός είναι να μισείς τις πατρίδα του άλλου’’. Ως εκ τούτου θεωρούμε τουλάχιστον λάθος να συγχέουμε- κάποιοι μάλιστα σκόπιμα και κακόβουλα- τον πατριωτισμό με τον εθνικισμό. Αξίζει να επισημανθεί και πάλι ότι ο πατριωτισμός δεν έχει να κάνει με ‘’πεποιθήσεις’’ δεν είναι επιλογή. Είναι καταστάλαγμα παιδείας (κυρίως) αλλά και εμπειρίας και γεννιέται στην ψυχή του ανθρώπου. Προφανώς θα ήταν υπερβολικό και άδικο να ισχυριστεί κανείς ότι οι μαθητικές παρελάσεις καλλιεργούν τον εθνικισμό. Ωστόσο και ο χρόνος και ο κόπος που ξοδεύονται για την προετοιμασία και την διεξαγωγή τους δεν έχουν αντιστοίχιση στην δημιουργία ενός γνήσιου και σύγχρονου πατριωτισμού. Με δύο χαρακτηριστικές πάντως εξαιρέσεις, ελπίζοντας έτσι ότι η παραπάνω άποψη για τις παρελάσεις, να μην θεωρηθεί ότι είναι φορτισμένη και προκατειλημμένη ιδεολογικά.
Η παρέλαση λοιπόν των παιδιών της τρυφερής ηλικίας του ‘’Νηπιαγωγείου’’ και των πρώτων τάξεων του ‘’Δημοτικού’’ μπορεί να τους προσφέρει αλησμόνητες εικόνες και συναισθήματα από το μέλλον και ακόμα να τους δώσει την ευκαιρία να προσεγγίσουν εύκολα και γιορτινά την ιδέα της πατρίδας και του πατριωτισμού. Άλλωστε η ηλικιακή τους φάση δεν τους επιτρέπει να εμβαθύνουν σε βαθύτερες αναλύσεις. Μία παρέλαση όμως όπου τα παιδιά ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές (όσοι έχουν την δυνατότητα) ή ντυμένα με τα ‘’καλά’’ τους (μακριά από ομοιομορφίες) κρατώντας ΟΛΑ στο χέρι τους ελληνικές σημαιούλες και θα περνούν χωρίς αυστηρό, ρυθμικό βηματισμό.
Επίσης μια παρέλαση (πέρασμα..) ΟΛΩΝ των Σχολείων του κάθε Δήμου με τους (τις) σημαιοφόρους και τους παραστάτες και ίσως και την συνοδεία ολιγομελούς ομάδας μαθητών με εθελοντική συμμετοχή θα μπορούσε να προσδώσει στον γιορτασμό τον χαρακτήρα της καθολικής συμμετοχής των αρμόδιων θεσμικών φορέων, στοιχείο εξαιρετικά σημαντικό για μια εθνική εορτή. Τελικά και με βάση την πολύχρονη εμπειρία μας ως εκπαιδευτικοί και μάλιστα σε μια ειδικότητα που έχει άμεση σχέση με την προετοιμασία και την οργάνωση των παρελάσεων του Σχολείου, πιστεύουμε ότι το πιο κρίσιμο αλλά και πιο χρήσιμο σχετικά με το σημερινό μας θέμα, είναι να καθοδηγούμε τα παιδιά σε εκείνους τους δρόμους έτσι που δεν θα αντιμετωπίζουν την καλλιέργεια του πατριωτισμού ως αναχρονισμό ακόμα χειρότερα δε ως ευκαιρία για να κάνουν πλάκα ή ως ευκαιρία για να χάσουν κάποιες ώρες από τα μαθήματα τους με αφορμή τις δοκιμαστικές παρελάσεις του Σχολείου.
Διονύσης Διατσίγκος, Θοδωρής Ντεβές,
Εκπαιδευτικοί, Καθηγητές Φυσικής Αγωγής,
