banner home design 800x400

banner home design 1170 x 320

«Αροθυμώ και αναστορώ»: Οι περιπέτειες των ιερών κειμήλιων του Πόντου

Παναγία Σουμελά

Η Μονή Παναγία Σουμελά μαζί με την Ιερά Μονή Βαζελώνος και την Μονή Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα είναι τα τρία σημαντικότερα μοναστήρια της Τραπεζούντας με ιδιαίτερη σημασία για τους Χριστιανούς. Πολλά από τα κειμήλια που φυλάσσονταν δεν γλίτωσαν από τις τουρκικές λεηλασίες των Νεοτούρκών και των Κεμαλιστών. Με αυτή την ευκαιρία θα θυμηθούμε κάποια από τα ιερά κειμήλια του Ποντιακού Ελληνισμού και την ιστορία τους.

Η Μονή της Παναγίας Σουμελά

Η Μονή Παναγίας Σουμελά ή Μονή Σουμελά, είναι ένα πασίγνωστο χριστιανικό ορθόδοξο μοναστήρι κοντά στην Τραπεζούντα, σύμβολο επί 16 αιώνες του Ποντιακού Ελληνισμού (Εικ.1).

Η εικόνα της Παναγίας της Σουμελά (εικ.2)

Η θαυματουργή εικόνα δημιουργήθηκε στη Θήβα από τον Ευαγγελιστή Λουκά τον 4ο αιώνα, και μετά το θάνατο του ο μαθητής του Ανανίας την μετέφερε στην Αθήνα και την τοποθέτησε ως «Παναγία η Αθηνιώτισσα» στον Παρθενώνα, που είχε μεταβληθεί τότε σε ναό της Αγίας Σοφίας. Έμεινε εκεί για λίγα χρόνια και μετά τοποθετήθηκε στον νεόκτιστο ναό της «Μεγάλης Παναγίας» στη στοά του Αδριανού, ο οποίος καταστράφηκε στη μεγάλη πυρκαγιά του 1885 και κατεδαφίστηκε. Η εικόνα παρέμεινε στο ναό έως το 385. Σύμφωνα την παράδοση παρουσιάστηκε η Παναγία στους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρόνιο, θείο κι ανιψιό, και τους ζήτησε να ιδρύσουν μοναστήρι στο όνομά της στον Πόντο και να εγκαταστήσουν εκεί την εικόνα της. Οι Βαρνάβας και Σωφρόνιος, με την εικόνα στα χέρια, μετέβησαν στον Πόντο, επισκέφθηκαν πρώτα την Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου Βαζελώνος και είδαν τον τρόπο κατασκευής της στην πλαγιά βουνού, βρήκαν κατόπιν με θεία έμπνευση και υπόδειξη (το 386 επί Θεοδοσίου του Μεγάλου) σπήλαιο σε ιδανικό μέρος, στο όρος Μελά, νότια της Τραπεζούντας, σε απόσταση 43 χλμ, και ίδρυσαν εκεί την Μονή της Παναγίας Σουμελά. Εκεί έζησαν έως το 412 και πέθαναν και οι δύο την ίδια μέρα.

Η εικόνα της Παναγίας παρέμεινε στη Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο για 1.545 χρόνια. Στο διάστημα αυτό βυζαντινοί αυτοκράτορες, λόγω του κύρους της, έδωσαν προνόμια στη Μονή και απένειμαν χρυσόβουλα και οι πατριάρχες σιγίλια και πλούσια δώρα. Ακόμα και οι σουλτάνοι με φιρμάνια χορήγησαν προνόμια, πλούσια και πολύτιμα δώρα που βρίσκονταν σε σιδερένια κιβώτια στη Μονή.

Στις 19/12/1923, με την εκδίωξη όλων των μοναχών, η Μονή άρχισε να δέχεται τις επιδρομές χρυσοθήρων και ερημώθηκε αφού οι Τούρκοι άρπαξαν ό,τι πολύτιμο βρήκαν. Πριν φύγουν οι τελευταίοι μοναχοί, Ιερεμίας και Αμβρόσιος ο Σουμελιώτης πήραν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, το σταυρό με τα πολύτιμα πετράδια του Εμμανουήλ Κομνηνού και το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του οσίου Χριστοφόρου και τα έθαψαν σε κρύπτη, δίπλα στο Μετόχι της Αγίας Βαρβάρας.

Το 1931 οι σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας εξομαλύνθηκαν και ο Τούρκος πρωθυπουργός Ισμέτ Ινονού πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην Αθήνα. Εκεί, μετά από παράκληση του Πόντιου υπουργού Λεωνίδα Ιασωνίδη, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος ζήτησε από τον Ινονού να επιτρέψει στον μοναχό Αμβρόσιο τον Σουμελιώτη να μεταβεί στη Μονή Σουμελά και να πάρει τα κρυμμένα ιερά κειμήλια. Ο Αμβρόσιος πήγε στο Μετόχι της Αγίας Βαρβάρας μαζί με εκπρόσωπο του Πατριαρχείου και με συνοδεία Τούρκου αξιωματικού της Αστυνομίας, τα βρήκε, τα έφερε στην Αθήνα και τα παρέδωσε στον αποκρισάριο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, Χρύσανθο Φιλιππίδη. Και η τότε κυβέρνηση τα τοποθέτησε στο Βυζαντινό Μουσείο. Μετά από 62 χρόνια, το 1993, η θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς θα μεταφερθεί με απόφαση του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, έπειτα από παράκληση του αντιπροέδρου της Βουλής Ισαάκ Λαυρεντίδη και του προέδρου του Ιδρύματος Παναγιώτη Τανιμανίδη, με μεγάλες τιμές στο Βέρμιο.

Το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου (εικ.3)

Το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου

Είναι ένα περγαμηνό χειρόγραφο κείμενο του 7ου αιώνα (περίπου 690 μ.Χ.). Τα εξώφυλλα του αποτελούνται από ξύλινα πινακίδια, επενδεδυμένα με μεταξωτό ύφασμα πορφυρού χρώματος. Συμπληρωματικά στην εμπρόσθια όψη υπάρχουν αργυρές επιχρυσωμένες έκτυπες διακοσμήσεις. Στο κέντρο υπάρχει τοποθετημένος ένας ευμεγέθης Σταυρός ο οποίος φέρει πέντε σμαλτωμένα εγκόλπια με τις μορφές: του Κυρίου, της Θεοτόκου, του Προδρόμου και των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ. Το Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου είναι μία χειρόγραφη αντιγραφή των τεσσάρων Ευαγγελίων.

O Σταυρός του αυτοκράτορα Εμμανουήλ Γ΄ του Μεγαλοκομνηνού

Ο Τίμιος Σταυρός ήταν κτήμα του Αυτοκρατορικού Θησαυροφυλακίου του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Εμμανουήλ Γ΄ του Μεγαλοκομνηνού. Το 1390 μ.Χ. τον προσέφερε ως δώρο και ευλογία στην Ιερά Μονή της Παναγίας του όρους Μελά του Πόντου. Από το 1390 έως το 1923 διά αυτού ευλογούν οι πατέρες τα πάντα. Με τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου τάφηκε μαζί με τα άλλα δύο κειμήλια. Το ύψος του σταυρού είναι 22,5 εκ. και το πλάτος του 8 εκ. Οι κεραίες του σταυρού πλην της λαβής περιέχουν Τίμιο Ξύλο.


Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος Βαζελώνος (εικ.5)

Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος Βαζελώνος (εικ.5)

Η ιερή εικόνα που διασώθηκε κατά την καταστροφή της μονής στον Πόντο το 1922, από τον εκτελούντα χρέη τοποτηρητή της μονής, τότε ιερομόναχο και κατόπιν Αρχιμανδρίτη Διονύσιο Αμαραντίδη, ο οποίος την φύλαξε, αρχικά στο μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου (Πανοράματος) Σερρών και αργότερα στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας Τούμπας Σερρών. Τον Ιούνιο του 1970, η εικόνα της αποτομής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, μεταφέρθηκε από τις Σέρρες στον Άγιο Δημήτριο Ελλησπόντου Κοζάνης, με τις πρέπουσες τιμές, με συνοδεία του Αρχιμανδρίτη Διονυσίου, του Προέδρου και μελών του Σωματείου «Αγίου Ιωάννη Βαζελώνα», κατοίκων του Αγίου Δημητρίου, καθώς και με την παρουσία των θρησκευτικών, πολιτικών, στρατιωτικών αρχών και πλήθους κόσμου, από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Πέρασαν 48 χρόνια μετά την καταστροφή της ιστορικής μονής πίσω στις εστίες των Ποντίων, όταν στις δυτικές πλευρές του Βερμίου με τη συνδρομή επώνυμων και ανώνυμων ευεργετών ξεκινά με την κατασκευή του ναού του Αγίου Ιωάννου, κελιών και έργων υποδομής. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους η εικόνα μεταφέρεται με τις πρέπουσες τιμές από τη μονή της Αγίας Τριάδας στην Τούμπα Σερρών, πίσω στον Βαζελώνα. Σήμερα βρίσκεται στην Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος στον Άγιο Δημήτριο Ελλησπόντου Κοζάνης.

Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτας (εικ.7)

3. Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτας (εικ.7)

Η μαρμάρινη Εικόνα του Αγίου Γεωργίου Περιστερεωτα που ήρθε στην Ελλάδα από την Πατρίδα μέσα σε ένα τουριστικό λεωφορείο την δεκαετία του 60 χάρη στην παράτολμη ενέργεια δυο πιστών Ποντίων, στη συνέχεια βρήκε στέγη στην Μονή που έχτισαν στο Βέρμιο σε αντικατάσταση της στο χωριό Ροδοχωρι Νάουσας ( πρώην Μέγα Ρέμα) όπου και μπορούμε να την προσκυνήσουμε σήμερα.

Ο Ποντιακός Ελληνισμός έζησε και δημιούργησε ένα λαμπρό πολιτισμό, διατηρώντας για πολλούς αιώνες τις αξίες και τις παραδόσεις του Έθνους. Ανέδειξε λαμπρές μορφές και έδωσε μεγάλους αγώνες για την ελευθερία. Υπήρξε όμως θύμα ενός ακραίου φανατισμού που με στόχο την εθνοκάθαρση και με βάρβαρο τρόπο ανάγκασε, όσους κατόρθωσαν να σωθούν, να φύγουν και να εγκαταλείψουν τις αλησμόνητες πατρίδες τους. Καλώ όλους μας να νοσταλγούμε και να θυμόμαστε αυτό το κομμάτι της πατρίδας.

Αροθυμώ και αναστορώ: Νοσταλγώ και διηγούμαι.

Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης Αρχαιολόγος

Σχόλια

my school my choice (2)
newsletter banner anagnostis