Υπάρχουν πράγματα που δεν φαίνονται με την πρώτη ματιά. Ένας κουρασμένος συνάδελφος, ένα βλέμμα που αποφεύγει το δικό σου, μια καθυστέρηση που γίνεται συνήθεια.
Γράφει η Φωτεινή Δασακλή*
Μερικές φορές δεν είναι απλώς κούραση ή πεσμένη διάθεση, αλλά σημάδια μιας σιωπηλής πάλης που δίνεται ανάμεσα σε deadlines, πίεση και αδιέξοδα.
Η παρουσία εξαρτήσεων και καταχρήσεων στον χώρο εργασίας είναι ένα από τα πιο δύσκολα και συχνά αόρατα προβλήματα του σύγχρονου επαγγελματικού κόσμου. Δεν αφορά μόνο σε ουσίες όπως το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά, αλλά και σε συμπεριφορές όπως ο τζόγος, η υπερβολική χρήση διαδικτύου ή ακόμη και η εμμονή με την ίδια τη δουλειά. Όλα εκείνα που δίνουν μια στιγμιαία αίσθηση ελέγχου, αλλά στο τέλος παίρνουν περισσότερα απ’ όσα προσφέρουν.
Οι συνέπειες είναι βαθιές, όχι μόνο για τον άνθρωπο που παλεύει, αλλά και για την ομάδα, την επιχείρηση και ολόκληρο το εργασιακό οικοσύστημα. Γι’ αυτό χρειάζεται να το κοιτάξουμε χωρίς φόβο, χωρίς ενοχή και κυρίως χωρίς προκατάληψη.
Οι επιπτώσεις στον εργαζόμενο
Η εξάρτηση δεν εμφανίζεται από τη μια μέρα στην άλλη. Συνήθως ξεκινά αθόρυβα, σαν μια μικρή ανακούφιση από το στρες ή τη μοναξιά, που με τον καιρό όμως γίνεται τρόπος επιβίωσης. Η ψυχική φθορά προηγείται της σωματικής. Άγχος, ενοχές, αίσθηση απομόνωσης και σταδιακή αποξένωση από τον εαυτό και τους γύρω του. Η κατάθλιψη και η κόπωση εισβάλλουν ύπουλα, μειώνοντας τη συγκέντρωση, τη δημιουργικότητα και την ικανότητα να ανταπεξέλθει κανείς στις απαιτήσεις της δουλειάς.
Σωματικά, ο οργανισμός αρχίζει να αντιδρά. Ο ύπνος διαταράσσεται, η ενέργεια μειώνεται, οι ασθένειες γίνονται συχνότερες. Κι ενώ ο εργαζόμενος προσπαθεί να κρύψει την αδυναμία του, οι καθυστερήσεις και οι απουσίες πληθαίνουν και οι δικαιολογίες γίνονται μηχανικές. Κάποιοι φτάνουν στο σημείο να καταναλώνουν αλκοόλ ή άλλες ουσίες μέσα στην εργασία, να ρισκάρουν κανόνες και σχέσεις, προσπαθώντας απλώς να αντέξουν.
Σιγά σιγά, το πρόβλημα δεν είναι μόνο η εξάρτηση, αλλά και το βάρος της ντροπής. Ο άνθρωπος εγκλωβίζεται σε έναν φαύλο κύκλο, όπου η αποτυχία και η ενοχή γίνονται τα καύσιμα της ίδιας της εξάρτησης, με αποτέλεσμα όσο πιο πολύ χάνεται ο έλεγχος, τόσο πιο δύσκολο είναι να ζητήσει βοήθεια (Miller et al., 2002).
Οικονομικές επιπτώσεις και χαμηλοί μισθοί
Υπάρχει και μια άλλη πλευρά, πιο γήινη και σκληρή: τα χρήματα. Οι εξαρτήσεις κοστίζουν τόσο στην υγεία, όσο και στο πορτοφόλι. Για έναν εργαζόμενο με χαμηλό εισόδημα, η καθημερινή δαπάνη για ουσίες ή τζόγο μπορεί να γίνει ένας δεύτερος εφιάλτης. Τα χρέη αυξάνονται, οι βασικές ανάγκες μένουν πίσω, και το άγχος διογκώνεται.
Είναι μια αλυσίδα που δεν σπάει εύκολα. Η οικονομική δυσκολία τροφοδοτεί το στρες, το στρες τροφοδοτεί την εξάρτηση, και η εξάρτηση βαθαίνει την οικονομική καταστροφή (Grinspoon, 2021). Πολλοί προσπαθούν να ξεφύγουν μέσα από αυτό που τους καταστρέφει, γιατί για λίγα λεπτά τους δίνει την ψευδαίσθηση πως όλα είναι υπό έλεγχο.
Σε αυτό το πλαίσιο, η εργασία δεν είναι πια χώρος ανάπτυξης, αλλά τόπος πίεσης. Ο εργαζόμενος έρχεται στη δουλειά κουβαλώντας όχι μόνο τις ευθύνες του, αλλά και το βάρος μιας μάχης που δίνει μόνος του, με το πιο δύσκολο κομμάτι είναι ότι, πολύ συχνά, κανείς δεν το παρατηρεί.
Επιπτώσεις για την επιχείρηση
Όπως αναφέραμε, η εξάρτηση επηρεάζει το σύνολο της επιχείρησης. Η παραγωγικότητα μειώνεται, τα λάθη πληθαίνουν, οι καθυστερήσεις γίνονται κανόνας. Οι συνεργασίες διαταράσσονται, η ομάδα χάνει τη συνοχή της και, σταδιακά, επέρχεται μια σιωπηλή φθορά στο εργασιακό κλίμα.
Οι υπόλοιποι συνάδελφοι συχνά δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν. Νιώθουν θυμό, λύπη ή ακόμα και αμηχανία. Η εμπιστοσύνη αρχίζει να διαβρώνεται και αν η κατάσταση παραμείνει χωρίς υποστήριξη, μπορεί να φτάσει να επηρεάσει ακόμη και τη φήμη της επιχείρησης.
Κάθε οργανισμός που αδιαφορεί για τέτοια φαινόμενα κινδυνεύει να χάσει όχι μόνο ανθρώπινο δυναμικό, αλλά και κάτι βαθύτερο∙ τον ανθρωπισμό του. Γιατί μια εταιρεία δεν κρίνεται μόνο από τα νούμερα, αλλά κι από τον τρόπο που στέκεται δίπλα στους ανθρώπους της όταν αυτοί λυγίζουν.
Υποστήριξη και πρόληψη
Η πρόληψη και η υποστήριξη δεν είναι πολυτέλεια, είναι αναγκαιότητα. Οι επιχειρήσεις χρειάζεται να κατανοήσουν ότι η εξάρτηση δεν είναι ένδειξη αδυναμίας χαρακτήρα, αλλά αποτέλεσμα ψυχολογικής πίεσης και συχνά απουσίας υποστήριξης. Ένα περιβάλλον που προσφέρει κατανόηση, διακριτικότητα και εχεμύθεια μπορεί να σώσει ζωές.
Τα προγράμματα ενημέρωσης, οι γραμμές βοήθειας και οι ψυχολογικές συνεδρίες δεν είναι κόστος, αλλά επένδυση. Επιπλέον, η ενημέρωση των προϊσταμένων για το πώς να αναγνωρίζουν έγκαιρα τα σημάδια και πώς να προσεγγίζουν έναν εργαζόμενο με ευαισθησία είναι κομβική (Frone et al., 2022).
Παράλληλα, η ενίσχυση της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, η ενθάρρυνση των διαλειμμάτων, της ξεκούρασης και της επικοινωνίας μπορούν να λειτουργήσουν προληπτικά. Οι άνθρωποι χρειάζονται να ξέρουν πως, αν κάτι πάει στραβά, υπάρχει ένα χέρι να απλωθεί και όχι ένα δάχτυλο που δείχνει.
Τελικές σκέψεις
Όσο υπάρχει φόβος και σιωπή, το πρόβλημα θα κρύβεται κάτω από κρύα χαμόγελα και επιφανειακή αντιμετώπιση του τύπου “όλα καλά”. Όταν όμως υπάρξει διάθεση να ακουστεί η αλήθεια, τότε ανοίγει ο δρόμος για θεραπεία και αλλαγή.
Η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση δεν είναι πράξεις φιλανθρωπίας, αλλά ευθύνης. Μια επιχείρηση που φροντίζει τους ανθρώπους της δεν είναι απλώς πιο παραγωγική, αλλά πιο ανθρώπινη. Και ένας εργαζόμενος που νιώθει ότι δεν χρειάζεται να φοβάται, μπορεί να αρχίσει να θεραπεύεται.
Ας μην ξεχνάμε πως η εξάρτηση δεν είναι αδυναμία, είναι μια κραυγή. Και ο τρόπος που την αφουγκραζόμαστε και την αντιμετωπίζουμε λέει πολλά για το είδος του κόσμου που χτίζουμε μέσα και έξω από την εργασία μας.
Βιβλιογραφία
Frone, M. R., Chosewood, L. C., Osborne, J. C., & Howard, J. J. (2022). Workplace supported recovery from substance use disorders: Defining the construct, developing a model, and proposing an agenda for future research. Occupational Health Science.
Grinspoon, P. (2021, Σεπτέμβριος 28). Poverty, homelessness, and social stigma make addiction more deadly. Harvard Health Blog.
Miller, W. R., & Rollnick, S. (2002). Motivational interviewing: Preparing people for change. The Guilford Press.
*Φωτεινή Δασακλή: Εκπαίδευση, Ανθρώπινο Δυναμικό, Πολιτικές Απασχόλησης
