Χωρίς το καφενείο και το παντοπωλείο, το χωριό μας έχει τελειώσει. Η φράση αυτή, που ακούγεται πλέον ολοένα και συχνότερα στα ορεινά της Αργολίδας, της Αρκαδίας και ολόκληρης της Πελοποννήσου, δεν είναι σχήμα λόγου. Είναι μια οδυνηρή πραγματικότητα για εκατοντάδες δυσπρόσιτους οικισμούς που βλέπουν τον πυρήνα της κοινωνικής τους ζωής να απειλείται με αφανισμό.
Τα παραδοσιακά καφενεία και τα μικρά μπακάλικα, που εξυπηρετούν τους λιγοστούς εναπομείναντες κατοίκους, κυρίως ηλικιωμένους, βρίσκονται αντιμέτωπα με το φάσμα του οριστικού «λουκέτου». Το ζήτημα αυτό έφερε στο προσκήνιο με επίκαιρη ερώτησή του προς τον Υπουργό Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, ο βουλευτής Αρκαδίας Οδυσσέας Κωνσταντινόπουλος, χαρακτηρίζοντας αυτές τις επιχειρήσεις ως το «τελευταίο ανάχωμα» πριν από την πλήρη ερημοποίηση της υπαίθρου.
Το πρόβλημα στα χωριά της Αργολίδας
Τους χειμερινούς μήνες, στα χωριά της Αργολίδας η ζωή συγκεντρώνεται σε ένα και μόνο σημείο: το καφενείο ή το μικρό παντοπωλείο που έχει απομείνει.
Χωριά όπως η Μιδέα, το Ανυφί, τα Λευκάκια, τα Ίρια, η Νέα Τίρυνθα, η Άρια και τα Χώνικα λειτουργούν με την αγωνία ότι «αν κλείσει και αυτό, τελειώσαμε».
Η εικόνα είναι κοινή: λίγοι μόνιμοι κάτοικοι, ηλικιωμένοι που στηρίζονται στο μαγαζί του χωριού για βασικές αγορές, άνθρωποι που δεν μπορούν να μετακινηθούν εύκολα μέχρι το Ναύπλιο ή το Άργος, και επαγγελματίες που δουλεύουν με τζίρους που πολλές φορές δεν καλύπτουν ούτε τα πάγια.
Για να κατανοήσει κανείς τι σημαίνει η απειλή ενός λουκέτου, αρκεί να ακούσει τους ανθρώπους που ζουν καθημερινά αυτή την πραγματικότητα.
Ο Στέλιος, 62 ετών που κατοικεί στη Μιδέα, προβληματίζεται: «Το καφενείο εδώ είναι το σημείο που συναντιόμαστε όλοι. Αν κλείσει, θα μιλάμε με τις γάτες για παρέα. Και να σου πω; Δεν έχουν όρεξη κάθε μέρα…».
Η Μαρία, 44 ετών από τον Λάλουκα, τονίζει: «δεν είμαστε μακριά από την πόλη, αλλά πληρώνουμε μεταφορικά για πάμε στο Άργος. Αν το παντοπωλείο δεν αντέξει, μπαίνουμε στο αμάξι για τα πάντα, από το ψωμί μέχρι τα φάρμακα».
Ο Πέτρος, 70 ετών από τα Λευκάκια, λέει: «Πάμε για έναν καφέ και μένουμε μια ώρα. Κάποιοι θέλουν να μιλήσουν, άλλοι να ξεσπάσουν. Αν λείψει αυτό το σημείο, ο κόσμος κλείνεται σπίτι. Και μετά… σιωπή».
Η Ελένη, 38 ετών, που έχει επιλέξει να μείνει σε μικρό ορεινό χωριό του Άργους, τονίζει: «Για να έχω POS πληρώνω σταθερά έξοδα που δεν βγαίνουν ούτε με μια εβδομάδα τζίρου. Δεν αρνούμαι την τεχνολογία, αρνούμαι την παράνοια».
Ο Γιώργος, 57 ετών από τα Ίρια, επισημαίνει: «ένα-ένα τα μαγαζιά φεύγουν. Μένει ο κόσμος και θυμάται πώς ήταν κάποτε. Και δεν θες να φτάσει το καφενείο σε αυτό το σημείο».
Η Ντίνα, 52 ετών αντίστοιχα, από γειτονικό χωριό, λέει: «Το καλοκαίρι βολεύει. Τον χειμώνα κοιτάμε τον δρόμο με κιάλια να δούμε αν έρχεται κάποιος πελάτης. Δεν γίνεται να κρατήσεις μαγαζί έτσι».
Η πίεση στις μικρές επιχειρήσεις δεν είναι «λογιστικό πρόβλημα». Είναι ζήτημα: κοινωνικής συνοχής, καθημερινής επιβίωσης, παραμονής των κατοίκων στα χωριά και αποτροπής της δημογραφικής κατάρρευσης.
Κάθε λουκέτο σημαίνει λιγότερη ζωή, λιγότερες υπηρεσίες, λιγότερη ασφάλεια και περισσότερη απομόνωση.
Ανεπαρκή τα νέα φορολογικά μέτρα
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρατίθενται στην ερώτηση, η πρόσφατη μείωση της τεκμαρτής φορολόγησης για επιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες σε οικισμούς εκτός Αττικής, κρίνεται ως «εξαιρετικά καθυστερημένη αλλά και περιορισμένη».
Όπως επισημαίνεται, παρότι το μέτρο αφορά περίπου 12.800 δημοτικές κοινότητες και οικισμούς πανελλαδικά, όπου κατοικεί το 22% του πληθυσμού, το Υπουργείο το αποτιμά σε μόλις 10 εκατομμύρια ευρώ. Στην πράξη, για τον ιδιοκτήτη του καφενείου σε ένα απομακρυσμένο χωριό του Πάρνωνα ή της ορεινής Αργολίδας, η ελάφρυνση είναι μηδαμινή.
Το βασικό πρόβλημα εντοπίζεται στο ότι το μέτρο είναι οριζόντιο και «τυφλό» ως προς τις γεωγραφικές ιδιαιτερότητες. Δεν λαμβάνει υπόψη την πραγματική προσβασιμότητα: τη χιλιομετρική απόσταση από τα αστικά κέντρα, το υψόμετρο και το δύσβατο του οδικού δικτύου. Παράγοντες, δηλαδή, που εκτοξεύουν το μεταφορικό κόστος και καθιστούν την επιβίωση αυτών των μικρών επιχειρήσεων άθλο.
Το «μεταφορικό ισοδύναμο» ως λύση επιβίωσης
Με δεδομένο ότι η δημογραφική γήρανση και η φυγή των νέων απειλούν να σβήσουν από τον χάρτη ιστορικούς οικισμούς, τίθενται στο τραπέζι δύο συγκεκριμένες προτάσεις για να κρατηθούν ζωντανά τα χωριά μας:
- Στοχευμένη μείωση βαρών: Λήψη ειδικών μέτρων για τη δραστική μείωση της φορολογίας και των ασφαλιστικών εισφορών, αποκλειστικά για τα εναπομείναντα καφενεία και παντοπωλεία στους απομακρυσμένους οικισμούς, με βάση αυστηρά κριτήρια προσβασιμότητας.
- Θέσπιση «μεταφορικού ισοδύναμου»: Να εφαρμοστεί και στις ορεινές περιοχές το μοντέλο που ισχύει για τα νησιά. Ζητείται η εξασφάλιση πόρων για την επιδότηση του κόστους μετακίνησης για τους μόνιμους κατοίκους και τις επιχειρήσεις στις δυσπρόσιτες περιοχές, ακολουθώντας και αντίστοιχα διεθνή παραδείγματα στήριξης της υπαίθρου.
Κίνδυνος ερημοποίησης των χωριών
Η συζήτηση για το μέλλον των χωριών της Πελοποννήσου δεν είναι τεχνοκρατική, αλλά βαθιά κοινωνική. Σε οικισμούς με λίγες εκατοντάδες ή και δεκάδες κατοίκους, το καφενείο δεν είναι απλώς μια επιχείρηση εστίασης. Είναι ο χώρος συνάθροισης, το σημείο επικοινωνίας, ο παλμός του χωριού.
Αν αυτά τα μικρά μαγαζιά κλείσουν υπό το βάρος των φορολογικών υποχρεώσεων και του κόστους λειτουργίας, η ερημοποίηση των ορεινών όγκων της χώρας θα είναι μη αναστρέψιμη. Το ερώτημα που τίθεται πλέον στον αρμόδιο υπουργό είναι σαφές: Υπάρχει η πολιτική βούληση να υιοθετηθούν αυτά τα στοχευμένα μέτρα πριν είναι πολύ αργά;
