Ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κορινθίας, σε συνεργασία με την Ν.Ε. του Τ.Ε.Ε. Κορινθίας, διοργάνωσε το Σάββατο 4 Οκτωβρίου ξενάγηση από τον Δρ. Απόστολο Ε. Παπαφωτίου στο χώρο της Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής Αγίου Λεωνίδη στο Αρχαίο Λιμάνι Λεχαίου, με στόχο τη διαχρονική γνώση του μνημείου και την κατανόηση της κατασκευής και τον τρόπο λειτουργίας αυτού, ενταγμένο στο γενικότερο χώρο του αρχαίου λιμένα και σε συνδυασμό με αυτόν.
Η Βασιλική του Αγίου Λεωνίδη είναι, μέχρι σήμερα, η μεγαλύτερη στη Μεσογειακή Λεκάνη και αποτελεί το καλλίστευμα της Παλαιοχριστιανικής αρχιτεκτονικής του 6ου μ.Χ. αιώνα. Οι διαστάσεις της και η αρχιτεκτονική της συγκρίνονται με τις αυτές των μεγάλων Βασιλικών της Ρώμης, με διπλές επιδράσεις και από τις δύο πρωτεύουσες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, την Πρεσβυτέρα Ρώμη και τη Νέα Ρώμη – Κωνσταντινούπολη.
Έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις για τη σκοπιμότητα της κατασκευής της Βασιλικής, πέρα από το λειτουργικό χαρακτήρα της:
- Η Βασιλική του Αγίου Λεωνίδη δεν κατασκευάσθηκε τυχαία στην περιοχή του αρχαίου λιμανιού. Κατά την άποψη του, αειμνήστου καθηγητή και ανασκαφέα της Βασιλικής, Πάλλα αντικατέστησε μικρότερο χριστιανικό Ιερό ή ναό που είχε κτισθεί κοντά στη θέση όπου ξεβράστηκαν τα σώματα του Αγίου και της γυναικείας συνοδείας του. Είναι πολλές και σαφείς οι αναφορές του καθηγητή Πάλλα για τη δεύτερη χρήση μελών χριστιανικού μνημείου προγενεστέρου της Βασιλικής.
Ο κοινός εορτασμός της μνήμης του μαρτυρήσαντος αγίου και της συνοδείας του πιστοποιείται από το 411. Στην Κόρινθο θα τιμόταν και νωρίτερα. Είναι εύλογο πριν από τη Βασιλική να είχε κατασκευασθεί μικρό μαρτύριο ή χριστιανικό μνημείο, για να πάρει η Βασιλική τη θέση του αργότερα. Εάν τελικά η Βασιλική αυτή ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Λεωνίδη, που είναι και το πιο πιθανό, αυτό δείχνει το υψηλό κύρος που απολάμβανε ο άγιος. Και τούτο διότι η μεγαλύτερη ίσως Βασιλική της εποχής ή μία από τις μεγαλύτερες στη μεσογειακή λεκάνη, ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της αρχιτεκτονικής, αφιερώθηκε σε αυτόν. Γενικά η απόδοση τιμής στους μάρτυρες που ήταν χαρακτηριστικό των πρώτων αιώνων του χριστιανισμού, βοηθούσε στη διαμόρφωση της θρησκευτικής αντίληψης και μέσω αυτής στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των ναών.
- Από τις αρχές του 5ου αιώνα η Κόρινθος βρισκόταν στο επίκεντρο του ανταγωνισμού μεταξύ Ρώμης και Κωνσταντινούπολης. Η μεν Ρώμη θεωρούσε ότι η πόλη ανήκε στη σφαίρα της δικαιοδοσίας του παπικού θρόνου, η δε Κωνσταντινούπολη ότι ανήκε στη σφαίρα της δικαιοδοσίας του εκεί Πατριαρχείου. Και οι δύο αποσκοπούσαν στην εκκλησιαστική προσάρτηση της Κορίνθου. Σε επιστολές που είχαν σταλεί από τους πάπες της Ρώμης προς τους αυτοκράτορες και τους πατριάρχες της Νέας Ρώμης περιέχονταν οξύτατα σχόλια για την αρμοδιότητα και δικαιοδοσία της Ρώμης στο Ιλλυρικό. Ήδη το Ακακιανό σχίσμα (484-519) είχε δημιουργήσει εντάσεις μεταξύ των δύο τμημάτων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι παπικές διεκδικήσεις στο Ανατολικό Ιλλυρικό ήταν από τα θέματα που προκαλούσαν συγκρούσεις. Κατά άλλη άποψη το Ανατολικό Ιλλυρικό είχε διαφυλάξει τη διοικητική του αυτονομία τόσο από τη Πρεσβυτέρα όσο και από τη Νέα Ρώμη, υπαγόταν δε στη χαλαρή εξαρχική δικαιοδοσία της Θεσσαλονίκης, την οποία ο αρχιεπίσκοπός ασκούσε με τη Μείζονα Σύνοδο και με την υποστήριξη της πολιτικής ηγεσίας και των δύο διοικήσεων του Ανατ. Ιλλυρικού, παρά την αντίδραση των μητροπολιτικών θρόνων της Κορίνθου (Αχαΐας), της Νικόπολης (Παλαιά Ήπειρος) και της Θεσσαλίας. Οι επίσκοποι του Ανατ. Ιλλυρικού, με επικεφαλής τον εκάστοτε αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης, παίρνοντας θέση για το «Ενωτικό» του Ζήνωνα (482) ακολουθούσαν τουλάχιστον μέχρι το 511 τον θρόνο της Κωνστατινούπολης, και όχι της Ρώμης. Στο πλαίσιο της πολιτικής επηρεασμού μέσω επιγραφών με θεολογικό περιεχόμενο, που πρώτη φορά εμφανίζεται στην Κόρινθο, δυνάμεθα να θεωρήσουμε την επιγραφή, η οποία βρέθηκε στην οχύρωση του Εξαμιλίου τείχους, αφιερωμένη στον Βικτωρίνο, αξιωματούχο μηχανικό επικεφαλής της επισκευής του τείχους.
Η επιγραφή έφερε τμήμα κειμένου του Συμβόλου Πίστεως που εισήχθη στη βυζαντινή Λειτουργία στις αρχές του 6ου αιώνα.
Ο Βικτωρίνος είναι γνωστός από επιγραφές που αφορούσαν ex novo κατασκευές στη Μοισία, στη Σκυθία, στη Θράκη, επίσης από επισκευές τειχών στη Βύλλιδα της Επαρχίας της Νέας Ηπείρου, σημερινό Byllis της Αλβανίας. Ήταν συνεχής η προσπάθεια την οποία κατέβαλλε η Κωνσταντινούπολη να επηρεάζει, με διάφορα μέσα, τα πολιτικά και εκκλησιαστικά πράγματα της Επαρχίας Αχαΐας και της Κορίνθου. Η αυτοκρατορική οικονομική αρωγή και οι πολυποίκιλες συνδρομές για την ανέγερση της Βασιλικής και ίσως και άλλων εντάσσονται σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο.
Ήταν σύνηθες η αυτοκρατορική χορηγία να μην περιοριζόταν μόνο στην προμήθεια των υλικών και των σχεδίων, αλλά η οικοδομική υπηρεσία του Αυτοκράτορα ανελάμβανε την υψηλή εποπτεία και επίβλεψη του έργου με μηχανικούς και τεχνίτες που είχαν σταλεί στους τόπους κατασκευής.
- Ακόμα, η αυτοκρατορική χορηγία ίσως πρέπει να συνδυασθεί με την επιθυμία της Εκκλησίας της Κορίνθου να συναγωνισθεί με τη Βασιλική του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη, με την πρόθεση ο Άγιος Λεωνίδης να γίνει εφάμιλλος του Αγίου Δημητρίου, και με τελικό στόχο την υπαγωγή της στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
- Ίδια άποψη δύναται να διατυπωθεί λόγω μεγέθους και για την προτεινόμενη Βασιλική του Πάλλα με ορθογώνιο ή οκταγωνικής μορφής μαρτύριο ή βαπτιστήριο στη θέση Αμφιθέατρο του Κρανείου που έχει προκύψει από τη γεωφυσική έρευνα της Αμερικανικής Σχολής, χωρίς μέχρι σήμερα να έχει ανασκαφεί. Η άρση του Ακακιανού σχίσματος το 519 υλοποιήθηκε από την κοινή επιθυμία των θρόνων της Ρώμης και Κωνσταντινούπολης και θεμελιώθηκε τόσο στην κατάργηση του «Ενωτικού», όσο και στην αποδοχή και επιβολή της Δ΄ Οικουμενικής συνόδου (451 μ.Χ.) ως της μόνης αποδεκτής βάσης για την εκκλησιαστική ενότητα.
Αυτή η περίοδος ειρήνης και αποκατάστασης της ενότητας θα μπορούσε να είχε σφραγισθεί και υλοποιηθεί με την κατασκευή της Βασιλικής του Αγίου Λεωνίδη, ως έκφραση κοινής θεολογικής σύγκλισης μεταξύ των δύο κρεισσόνων πατριαρχικών θρόνων (Sanctae Sedis, Κωνσταντινούπολης) και της Ιουστινιάνειας ενωτικής πολιτικής προς κάθε κατεύθυνση.
Το έργο αποκατάστασης και ανάπλασης στον χώρο της Βασιλικής του Αγίου Λεωνίδη στο Αρχαίο Λιμάνι Λεχαίου είχε ενταχθεί στο ΕΣΠΑ από τον πρώην Περιφερειάρχη Πελοποννήσου κ. Πέτρο Τατούλη με τον τίτλο “ΑΝΑΠΛΑΣΗ – ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ Α) ΜΑΡΤΥΡΑ ΛΕΩΝΙΔΗ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΛΕΧΑΙΟΥ, Β) ΚΡΑΝΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ «ΚΡΑΝΕΙΟ» ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ” (προϋπολογισμός ένταξης 550.000,00 €) και οι προβλεπόμενες εργασίες έχουν ολοκληρωθεί. Το έργο αυτό πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της πολιτιστικής αναγέννησης της Πελοποννήσου από τον πρώην Περιφερειάρχη κ. Πέτρο Τατούλη με συνολικό προϋπολογισμό έργων περίπου 70.000.000,00 € για την Πελοπόννησο, εκ των οποίων για την Κορινθία περισσότερα από 7.000.000,00 €.
Οι δύο επόμενες Περιφερειακές Αρχές, μετά από αυτήν του κ. Πέτρου Τατούλη, δεν ενδιαφέρθηκαν καθόλου για τη Βασιλική του Αγίου Λεωνίδη και για το Αρχαίο Λιμάνι Λεχαίου, ούτε στην ολοκλήρωση του σχεδίου που υπήρχε για την προβολή και αξιοποίηση του χώρου και την ασφαλή προσπέλαση σε αυτόν. Το μνημείο και ο χώρος απαιτούν συντηρήσεις οι οποίες δεν καλύπτονται από τις φιλότιμες και συνεχείς προσπάθειες της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κορινθίας και απαιτούν τη δραστηριοποίηση της Περιφερειακής Αρχής να εφαρμόσει τα αναγκαία για τη διατήρηση του.
Υ.Γ. Θερμές ευχαριστίες στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας για τη βοήθεια και τη διευκόλυνση της ξενάγησης.
Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου
Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.
