Η ιστορία ξεκινάει την δεκαετία του 1960, όταν κάμπος του Πύργου πλαισιωνόταν από δύο μεγάλες λίμνες, την λίμνη Αγουλινίτσας (κοντά στο Επιτάλιο, νότια του Πύργου) και την λίμνη Μουριάς (προς τη Σπιάτζα και το Κατάκολο)
Οι λίμνες αυτές αποτελούσαν φυσικούς υδροβιότοπους, φιλοξενούσαν πλούσια ιχθυοπανίδα και πουλιά, αλλά θεωρούνταν ταυτόχρονα «ανθυγιεινές» λόγω της ελονοσίας που μάστιζε ακόμα πολλές περιοχές της Ελλάδας. Το 1967 ξεκίνησε η αποξήρανση με την τεχνική υποστήριξη της αμερικανικής εταιρείας Ούλεν (Ulen), η οποία είχε αναλάβει από τον Μεσοπόλεμο έργα ύδρευσης και αποστράγγισης στη χώρα. Το έργο ολοκληρώθηκε γύρω στο 1970, δίνοντας χιλιάδες στρέμματα καλλιεργήσιμης γης στην περιοχή.
Ωστόσο, η αποξήρανση είχε και βαριές περιβαλλοντικές συνέπειες:
- Χάθηκαν οι υδροβιότοποι,
- Διαταράχθηκε η ισορροπία του οικοσυστήματος,
- Το έδαφος σε πολλά σημεία παρουσίασε προβλήματα αλατότητας,
- Ενώ οι τοπικοί ψαράδες και οι κοινότητες που ζούσαν γύρω από τις λίμνες έχασαν το φυσικό τους περιβάλλον.
Η αποξήρανση λιμνών είχε σκοπό την αγροτική ανάπτυξη της περιοχής , που όμως αντί να αξιοποιηθεί οργανωμένα, έγινε αντικείμενο άναρχης εκμετάλλευσης. Όταν οι δυο λίμνες αποξηράθηκαν, οι εκτάσεις βρέθηκαν ανυπεράσπιστες. Εκεί ξεκίνησε η καταπάτηση από όποιον ήθελε να χτίσει ένα σπίτι όχι κοντά στην θάλασσα αλλά ακριβώς δίπλα.
Aπό τα τέλη της δεκαετίας του ’60 έως τα ’90s, διαμορφώθηκε ένας μεγάλος παραθαλάσσιος οικισμός χωρίς κανέναν πολεοδομικό σχεδιασμό, χωρίς δρόμους, υποδομές ή δημόσιους χώρους.
Ο οικισμός Σπιάτζα βρίσκεται σε απόσταση 4 χιλιόμετρων από την πόλη του Πύργου και εκτείνεται κατά μήκος της παραλίας μέχρι το Κατακόλο. Στην περιοχή υπάρχουν περισσότερες από 9.000 αυθαίρετες κατασκευές, με έντονα φαινόμενα άναρχης δόμησης και ελλιπούς κατασκευαστικής ποιότητας. Πολλά κτίσματα έχουν ανεγερθεί χωρίς καμία μέριμνα, στην πρώτη ζώνη πίσω από την ακτή με αποτέλεσμα να βρίσκονται οι κατοικίες κυριολεκτικά πάνω στο κύμα.
Η περιοχή είχε βρεθεί και στο στόχαστρο του ΔΝΤ που ήθελε να αξιοποιήσει την περιοχή μέσω ιδιωτικοποίησης, αλλά το ΤΑΙΠΕΔ δεν μπορούσε να προχωρήσει λόγω εκτεταμένων καταπατήσεων. Το ΤΑΙΠΕΔ αναγνωρίζει επίσημα περίπου 9.000 καταπατήσεις σε συνολική έκταση 20.000 στρεμμάτων αιγιαλού, από τα οποία μόλις 2.000–2.300 στρέμματα θεωρήθηκαν ελεύθερα ή αξιοποιήσιμα.
Η υπόθεση φαίνεται να πάγωσε όταν σε σύσκεψη του Ταμείου Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Ελληνικού Δημοσίου με τους τοπικούς βουλευτές, σύσσωμη η αντιπροσωπία, ανεξαρτήτως κόμματος, απαίτησε από το Ταμείο να μην προχωρήσει στην αξιοποίηση της περιοχής.
Η έλλειψη σχεδίου και η ανοχή των αρχών, σε συνδυασμό με την αίγλη του εκλογικού δυναμικού των καταπατητών, συνέβαλαν στη διατήρηση αυτής της κατάστασης και οδήγησε στο αντίθετο αποτέλεσμα:
- Καταπάτηση δημόσιας γης: επειδή δεν υπήρχε σαφής πολεοδομικός σχεδιασμός, η περιοχή θεωρήθηκε “ελεύθερη” για όποιον ήθελε να στήσει μια πρόχειρη παραθαλάσσια οικία.
- Απουσία υποδομών: δεν δημιουργήθηκαν δίκτυα αποχέτευσης, ύδρευσης και οδοποιίας, με αποτέλεσμα την ύπαρξη αυθαίρετων γεωτρήσεων, βόθρων και πρόχειρων κατασκευών.
- Μακροχρόνια παθογένεια: σήμερα οι περισσότερες από αυτές τις κατασκευές, αν και παράνομες, έχουν νομιμοποιηθεί με αλλεπάλληλους νόμους, χωρίς όμως ποτέ να υπάρξει πραγματική πολεοδομική οργάνωση.
Όταν επικρατούν έντονα καιρικά φαινόμενα στην περιοχή της Σπιάτζας όπως ισχυρές βροχοπτώσεις, δυνατός κυματισμός και θυελλώδες άνεμοι σε συνδυασμό την έλλειψη επαρκών αντιπλημμυρικών έργων και τις ανεξέλεγκτης δόμηση εντείνονται οι επιπτώσεις των φαινομένων. Σε αρκετές περιπτώσεις οι δρόμοι μετατρέπονται σε χείμαρρους, ενώ κατοικίες πλυμμυρίζουν και στην συνέχεια γκρεμίζονται , ιδιαίτερα όσες βρίσκονται δίπλα στο αιγιαλό.
Η ανάγκη για άμεση ενίσχυση των υποδομών και την εφαρμογή μέτρων πολιτικής προστασίας είναι επιτακτική καθώς η κλιματική αλλαγή καθιστά τα έντονα καιρικά φαινόμενα ολοένα και πιο συχνά και επικίνδυνα για την περιοχής της Σπιάτζας και τους κατοίκους της.
Το μέλλον της Σπιάτζας εξαρτάται από την πολιτική βούληση, την περιβαλλοντική ευαισθησία και τη συνεργασία των τοπικών κοινωνιών με την πολιτεία. Ο οικισμός μπορεί να αποτελέσει πρότυπο βιώσιμης αναβάθμισης και ανάπλασης εφόσον υπάρξει ένας ολοκληρωμένος πολεοδομικός σχεδιασμός που θα εξασφαλίζει την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και την ασφάλεια και τα δικαιώματα των κατοίκων. Μία τέτοια ζώνη θα μπορούσε να αναδείξει το πιο προνομιακό σημείο του Πύργου και να καταστήσει τουριστικό προορισμό για όλη τη δυτική Πελοπόννησο.
Photos – Video: Michael Miller
