Δεν είχα σκοπό να πάω στην Καζαμπλάνκα. Ειλικρινά. Ήταν μια από εκείνες τις πόλεις που ξέρεις μόνο μέσα από τίτλους τραγουδιών, παλιές ασπρόμαυρες αφίσες και τυχαίες γεωγραφικές ερωτήσεις σε επιτραπέζια.
του Κων/νου Χ.Τζιαμπάση*
Κι όμως, ένα παρορμητικό «ναι» σε ένα εισιτήριο με ανταπόκριση και μια μικρή απόφαση – να κλείσω το κινητό μου για δυο μέρες – με έριξε μέσα σε μια πόλη που δεν σε καλεί να την επισκεφθείς, σε προκαλεί να την ζήσεις.
Η άφιξη – σιωπηλή, χωρίς Google Maps
Από την πρώτη στιγμή στο αεροδρόμιο, καταλαβαίνεις πως βρίσκεσαι σε έναν χώρο ενδιάμεσο. Η Καζαμπλάνκα δεν προσποιείται πως είναι «εξωτική». Δεν θα σου σερβίρει φολκλόρ ούτε καρτποσταλικές ευκολίες. Είναι μια πόλη με φωνή, με χάος και δομή, με υγρασία και μπετόν. Έχει μέσα της τον παλμό μιας πρωτεύουσας που δεν είναι πρωτεύουσα — είναι όμως η καρδιά του οικονομικού Μαρόκου, το στοίχημα της νεωτερικότητας σε μια χώρα που παζαρεύει καθημερινά μεταξύ παράδοσης και μέλλοντος.
Χωρίς κινητό, έπρεπε να βρω ταξί με τα χέρια. Σκέφτηκα:
«Και πώς το κάναμε παλιά;».
Μα ακριβώς έτσι — με βλέμματα, με χειρονομίες, με κάτι ανάμεσα σε γλώσσα και ένστικτο. Μέσα σε 40 λεπτά, βρισκόμουν στο ξενοδοχείο, στον κεντρικό πεζόδρομο της Corniche, με τη θάλασσα να μου θυμίζει γιατί αγαπάμε τις παράκτιες πόλεις.
Τζαμί Χασάν Β’
Την πρώτη μέρα, περπάτησα κατευθείαν προς το εμβληματικό τζαμί Hassan II. Το είχα δει σε φωτογραφίες, αλλά τίποτα δεν σε προετοιμάζει για το μέγεθος και τη χάρη του. Στέκει σαν φάρος που δεν οδηγεί σε λιμάνι, αλλά σε μια εμπειρία. Είναι από τα λίγα τεμένη στο Μαρόκο ανοιχτά σε μη μουσουλμάνους, και αξίζει να μπεις.
Οι μαρμάρινοι διάδρομοι, η ανοιγμένη οροφή, η ίδια η αίσθηση του χώρου — σε μεταφέρουν σε ένα πεδίο ήσυχης μεγαλοπρέπειας. Δεν είναι χώρος απλώς για προσευχή, αλλά για στοχασμό.
Εκεί ένιωσα για πρώτη φορά την Καζαμπλάνκα να με αγγίζει όχι ως «προορισμός», αλλά ως χώρος ανάμεσα στο οικείο και το άγνωστο.
Habbous – εκεί που ο χρόνος διαστέλεται
Η περιοχή Habbous ήταν ίσως η πιο τρυφερή έκπληξη. Χτισμένη από Γάλλους την εποχή του προτεκτοράτου, είναι μια τεχνητή Medina — αλλά καθόλου ψεύτικη. Αντίθετα, είναι μια οργανική σύνθεση Ανατολής και Δύσης, με σκιερά σοκάκια, παλιατζίδικα που πουλάνε δερμάτινα, βιβλιοπωλεία με ξεθωριασμένες εκδόσεις Κορανίου, φούρνους που μοσχοβολούν ψωμί και σησάμι. Είναι μια περιοχή που σε καλεί να χαθείς — και χωρίς GPS, αυτό ακριβώς έκανα.
Εκεί ανακάλυψα το Mahkamat al-Pasha. Όχι τυχαία – το ακολούθησα από τη φωνή ενός γέροντα, που είδε το βλέμμα μου να περιπλανιέται. «Tu veux architecture?» με ρώτησε. Και πριν προλάβω να απαντήσω, με οδήγησε με το χέρι σε ένα από τα πιο όμορφα κτήρια που έχω δει – μια μαροκινή εκδοχή αναγεννησιακού παλατιού, με καταπληκτικά πλακάκια, γύψινα ανάγλυφα και αυλές που μυρίζουν γιασεμί.
Corniche – όπου το ηλιοβασίλεμα έχει ήχο
Στο τέλος της μέρας, η Corniche γίνεται σκηνή. Παιδιά τρέχουν, σκυλιά γαβγίζουν, μηχανές περνούν με μουσική στο τέρμα. Άντρες στήνουν καντίνες με φρέσκο καλαμπόκι, γυναίκες πίνουν τσάι σε πλαστικά τραπέζια, τουρίστες φωτογραφίζουν. Και ενώ όλα αυτά συμβαίνουν, ο ήλιος βυθίζεται στον Ατλαντικό με μια σιωπή σχεδόν θεατρική. Εκεί, ανάμεσα σε φωνές και παύσεις, σκέφτεσαι: δεν υπάρχει πιο ακριβή στιγμή από αυτή που ζεις – όχι γιατί είναι τέλεια, αλλά γιατί είναι πραγματική.
Η πόλη χωρίς το φίλτρο του smartphone
Όταν αποφάσισα να μην χρησιμοποιήσω κινητό, είχα φόβο. Πώς θα επικοινωνώ; Πώς θα προσανατολίζομαι; Πώς θα βγάζω φωτογραφίες; Κι όμως, ακριβώς επειδή δεν υπήρχε η μεσολάβηση της οθόνης, είδα την Καζαμπλάνκα με έναν τρόπο που σπανίζει: απροστάτευτος, ευάλωτος, αλλά παρών.
Ρώτησα περαστικούς, άκουσα τη φωνή του δρόμου, έμαθα πώς λέγεται «νερό» στα αραβικά, πώς να πω «ευχαριστώ» με ένα βλέμμα. Και το κυριότερο: δεν είχα την αγωνία να «κρατήσω» κάτι. Το έζησα και το άφησα να περάσει. Όπως κάνουν οι άνθρωποι εδώ, που ξέρουν πως ό,τι αξίζει δεν καταγράφεται – μοιράζεται.
Γεύσεις και δρόμοι
Η κουζίνα της Καζαμπλάνκας είναι απλή και βαθιά. Έφαγα ψάρι με λεμόνι σε παραθαλάσσιο μαγαζί, δοκίμασα tajine με αρνί και δαμάσκηνα σε οικογενειακό εστιατόριο, ήπια αχνιστό μέντα τσάι που ήρθε με χαμόγελο και χωρίς απόδειξη. Κανένα πιάτο δεν ήταν θεαματικό στο Instagram. Όλα όμως είχαν κάτι κοινό: ήταν αληθινά, με παρουσία. Όπως η πόλη.
Μια σκέψη πριν φύγω
Στο αεροδρόμιο, την τελευταία μέρα, άνοιξα το κινητό. Μηνύματα, ειδοποιήσεις, φωτογραφίες. Κι όμως, καμία δεν μπορούσε να αποδώσει το σφίξιμο στην καρδιά που ένιωσα φεύγοντας. Η Καζαμπλάνκα δεν είναι «ωραία» με την τουριστική έννοια. Είναι ζωντανή. Σε προκαλεί, σε ζορίζει, σε τυλίγει με τρόπο που δεν αντέχει την επιφανειακή κατανάλωση. Άλλωστε η πόλη αυτή δεν χαρίζεται σε αυτούς που την κοιτάζουν – μόνο σε όσους την περπατούν, αμήχανα και χωρίς GPS.
Καζαμπλάνκα, 15.07.2025
*Ο Κωνσταντίνος Χ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
