Η Ουανγκάρι Μούτα Μαατάι γεννήθηκε το 1940 στην Κένυα, σε μια εποχή που η μόρφωση δεν θεωρούταν αυτονόητη, ειδικά για τα κορίτσια.
Γράφει η Ιωάννα Ιωαννίδη
Από μικρή ηλικία είχε στενή επαφή με τη φύση, μέσα από καθημερινές διαδρομές ως το ποτάμι, παρατηρώντας τα καθαρά νερά και τα μικρά ζώα που ζούσαν εκεί. Αυτός ο δεσμός με το φυσικό περιβάλλον δεν θα την εγκατέλειπε ποτέ.
Παρά τις οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες, οι γονείς της φρόντισαν να της προσφέρουν εκπαίδευση. Στην ηλικία των οκτώ ετών ξεκίνησε το σχολείο, κάτι που εκείνη την εποχή ήταν εξαιρετικά σπάνιο για ένα κορίτσι στην Κένυα. Οι ακαδημαϊκές της επιδόσεις την ξεχώρισαν και της εξασφάλισαν μια θέση στο πρόγραμμα υποτροφιών Κένεντι, το οποίο της έδωσε την ευκαιρία να σπουδάσει στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στις ΗΠΑ, η Ουανγκάρι απέκτησε πτυχίο στη βιολογία, ενώ συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στο ίδιο πεδίο. Με την επιστροφή της στην Αφρική, έγινε η πρώτη γυναίκα στην Ανατολική και Κεντρική Αφρική που ολοκλήρωσε διδακτορικό, κερδίζοντας μια ιστορική θέση στο Πανεπιστήμιο του Ναϊρόμπι. Παρά τη διαρκή διάκριση σε έναν έντονα ανδροκρατούμενο ακαδημαϊκό χώρο, το 1976 έγινε η πρώτη γυναίκα που ανέλαβε προεδρία πανεπιστημιακού τμήματος στην περιοχή της.
Πέρα από την επιστημονική της καριέρα, η Μαατάι ένιωθε βαθιά την ανάγκη να προσφέρει στην κοινωνία. Καθώς συνομιλούσε με γυναίκες των χωριών, άκουγε συχνά για το πώς τα ρυάκια εξαφανίζονταν, τα δέντρα κόβονταν και τα παιδιά πεινούσαν. Κατανόησε ότι η οικολογική καταστροφή και η φτώχεια ήταν αλληλένδετες. Έτσι, το 1977 ίδρυσε το Κίνημα της Πράσινης Ζώνης (Green Belt Movement), που στόχο είχε την αναδάσωση, την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και τη δημιουργία εισοδήματος για τις γυναίκες.
Με ένα δέντρο τη φορά, οι κοινότητες μεταμορφώθηκαν. Το κίνημα ενθάρρυνε τη φύτευση χιλιάδων δέντρων και έδωσε στις γυναίκες ευκαιρίες απασχόλησης και ενδυνάμωσης. Πέρα από το οικολογικό όφελος, αποτέλεσε και κοινωνική παρέμβαση: οι γυναίκες αποκτούσαν φωνή, ρόλο και αναγνώριση σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία.
Ωστόσο, η Ουανγκάρι δεν σταμάτησε εκεί. Το περιβαλλοντικό της έργο σύντομα έγινε πολιτικό. Στάθηκε απέναντι σε αυταρχικές κυβερνήσεις και αντιτάχθηκε ανοιχτά στον πρόεδρο-δικτάτορα της Κένυας, Daniel arap Moi. Η Μαατάι και οι συνεργάτες της γνώρισαν καταστολή, φυλακίσεις και βία, ιδιαίτερα όταν εναντιώθηκαν στην καταστροφή του δασικού πάρκου Uhuru για την ανέγερση κυβερνητικών κτιρίων. Παρ’ όλες τις απειλές, το έργο της σώθηκε και έγινε σύμβολο αντίστασης.
Το Κίνημα της Πράσινης Ζώνης απέκτησε διεθνή εμβέλεια, βοηθώντας στην αναδάσωση όχι μόνο της Κένυας αλλά και άλλων περιοχών της Αφρικής. Πάνω από 50 εκατομμύρια δέντρα φυτεύτηκαν μέσα από τις δράσεις της, ενώ δεκάδες χιλιάδες γυναίκες απέκτησαν εργασία και αξιοπρέπεια. Η ίδια η Μαατάι ταξίδεψε στον κόσμο, συμμετείχε σε συνέδρια του ΟΗΕ, τιμήθηκε με αμέτρητα βραβεία και τιμητικούς τίτλους, με κορυφαία διάκριση το Νόμπελ Ειρήνης το 2004, το οποίο την κατέστησε την πρώτη Αφρικανή γυναίκα που τιμήθηκε με τον θεσμό αυτό.
Πίστευε ακράδαντα ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα, η δημοκρατία, η προστασία του περιβάλλοντος και η ισότητα των φύλων είναι αλληλένδετα. Για εκείνη, δεν μπορούσε να υπάρξει βιώσιμη ανάπτυξη χωρίς συμμετοχή όλων των πολιτών, ιδιαίτερα των γυναικών και των παιδιών. Ίδρυσε το Ινστιτούτο Ουανγκάρι Μαατάι για την Ειρήνη και τις Περιβαλλοντικές Σπουδές, με σκοπό τη συνέχιση του διαλόγου και της επιστημονικής έρευνας πάνω στις σχέσεις φύσης και κοινωνίας.
Η ζωή της, πέρα από την ακτιβιστική και επιστημονική της δράση, περιλάμβανε και τις ευθύνες μιας μητέρας. Μεγάλωσε τρία παιδιά, ενώ παράλληλα έδινε μάχες σε διεθνή και τοπικά μέτωπα. Η Ουανγκάρι Μαατάι απεβίωσε το 2011, αφήνοντας πίσω της μια κληρονομιά βαθιά ριζωμένη — κυριολεκτικά και μεταφορικά.
