Θεωρούντες ότι η είσπραξις του τελωνίου είναι μια των σημαντικών προσόδων του Κράτους˙
Θεωρούντες ότι δια μόνης της δικαίας και τακτικής εισπράξεως δύναται και εις το Εθνικόν Ταμείον ωφέλεια να προξενηθή, και ευκολία εις το εμπόριον, και ελάφρωσις εις τον λαόν˙
Επιθυμούντες να κανονισθή και αυτός ο κλάδος της δημοσίου οικονομίας, καθ’ όσον αι περιστάσεις συγχωρούν˙
Έχοντας υπ’ όψιν και το υπ’ αρ. Γ Ψήφισμα της Δ΄Εθν. Συνελεύσεως
Ψ η φ ί ζ ο μ ε ν
(Πρώτος Τελωνειακός Κώδικας – Ψήφισμα ΙΔ΄ 31-3-1830)
Με τον πρώτο τελωνειακό κώδικα τον οποίο υπογράφει ο Κυβερνήτης Καποδίστριας επισημοποιείται η εθνική οικονομική πολιτική του, με κυρίαρχο μηχανισμό του διαλυμένου νέου κράτους τα Τελωνεία μεταξύ των οποίων και το Τελωνείο Ναυπλίου. Πολιτική άμεσα συνδεδεμένη με την είσπραξη εμπορικών δασμών οι οποίοι, μέχρι τότε, υπενοικιάζονταν σε διάφορους τοπικούς παράγοντες (κοτζαμπάσηδες) και οι οποίοι προέρχονταν κυρίως από την κίνηση των εμπορευμάτων στα λιμάνια της χώρας. Έτσι, με πρώτη την Ύδρα, δημιουργήθηκαν τελωνεία στις κύριες θαλάσσιες εισόδους της χώρας (Καρδαμύλη, Καλαμάτα, Σύρος, Ναύπλιο, κ.α.) και η τελωνειακή οργάνωση ακολούθησε την πορεία της εθνικής ενσωμάτωσης και ολοκλήρωσης.
Δεν γνωρίζουμε με σιγουριά αν το κτήριο του τελωνείου στο Ναύπλιο, αποτελεί αρχιτεκτονικό έργο των Σταμάτη Κλεάνθη και Εδουάρδου Σάουμπερτ. Η υπόθεση περί της πατρότητας του κτηρίου στηρίζεται στο γεγονός του επίσημου διορισμού τους από τον Κυβερνήτη Καποδίστρια ως «αρχιτεκτόνων της κυβερνήσεως» και του σημαντικού έργου που ανέπτυξαν στα πρώτα αυτά χρόνια του νέου ελληνικού κράτους (σχολεία και δημόσια κτήρια στην Αίγινα, το Αίγιο, κ.α.). Ίσως η έρευνα μας το αποκαλύψει κάποτε. Σημασία έχει ότι το κτήριο του Τελωνείου αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα νεοκλασικά της περιόδου εκείνης, με όμορφα αρχιτεκτονικά στοιχεία και εσωτερική απλότητα. Σημασία επίσης έχει ότι μνημονεύεται σε σειρά εγγράφων της πενταετίας 1830-35, αποδεικνύοντας έτσι την διοικητική και κτηριακή ύπαρξή του.
Η κατασκευή του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την αναπτυξιακή λογική του Καποδίστρια για την καταστραμμένη χώρα. Λογική που στοχοθετούσε ως άμεσης προτεραιότητας τη λειτουργία μηχανισμών εσόδων και τα ελεύθερα λιμάνια της χώρας αποτελούσαν τις βασικές πύλες αυτών των εσόδων. Έτσι, ανάμεσα στα πρώτα Τελωνεία που ιδρύθηκαν, είναι και αυτό του Ναυπλίου το οποίο, ακόμη και σήμερα, συνδέει τη σημασία, το ρόλο και τη λειτουργία του με τις γενικότερες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής (αγροτική παραγωγή, εισαγωγή υλικών όπως αλκοόλη, κ.ά). Από τα πρώτα χρόνια του νέου ελληνικού κράτους μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα, το λιμάνι του Ναυπλίου χαρακτηρίζεται από έναν σημαντικό εμπορικό δυναμισμό, παρ’ ότι κατατάσσεται στα μεσαίας δυναμικότητας λιμάνια της χώρας συγκρινόμενο, για παράδειγμα, με εκείνα της Σύρου και της Καλαμάτας.
Πάρα πολλές λεπτομέρειες για τον εμπορικό δυναμισμό του λιμανιού του Ναυπλίου μας παρέχουν τα ξένα αρχεία και ιδιαίτερα τα γαλλικά καθώς για τα γαλλικά συμφέροντα στη Μεσόγειο, η Ελλάδα και το Ναύπλιο αποτελούσαν κεντρικά σημεία εξυπηρέτησής τους. Έτσι, μαθαίνουμε για τα νηολόγια, πολλές λεπτομέρειες για τα φορτία, τις ακτοπλοϊκές συνδέσεις, τις δασμολογικές πολιτικές των ελληνικών κυβερνήσεων, τη σχετική νομοθεσία και πολλά άλλα. Μόνο για το 1837, για παράδειγμα, καταγράφεται είσοδος στο λιμάνι του Ναυπλίου 444 πλοίων με πλήρες φορτίο και 134 με έρμα καθώς επίσης και απόπλους 111 πλοίων με πλήρες φορτίο και 456 με έρμα. Αρκετές δεκαετίες μετά (1950-1970) ο ίδιος εμπορικός δυναμισμός καταγράφεται στις ειδήσεις της κίνησης του λιμανιού:
Κατέπλευσε το α/π Μαρία το οποίο παρέλαβε 75 τόνους πορτοκαλλίων του εξαγωγέως Ι. Καρδασιλάρη δια Ρουμανίαν. …. Επίσης το α/π Πάργα και παρέλαβε φορτίον 230 τόννων πορτοκαλλίων του εμπόρου Γ.Φραγκίστα δια Σοβ. Ένωσιν….
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις το Τελωνείο έχει ένα σημαντικό ρόλο στη διακίνηση των προϊόντων και την τήρηση της δασμολογικής πολιτικής του ελληνικού κράτους. Μέχρι πρόσφατα, οι εκτελωνισμοί αφορούν επίσης στο μηχανολογικό εξοπλισμό, τα αυτοκίνητα και τα βαρέα οχήματα, κ.ά.
Από το 1999, όταν το Τελωνείο Ναυπλίου σταμάτησε τις δραστηριότητές του στο νεοκλασικό κτήριο του λιμανιού και στεγάστηκε σε σύγχρονες εγκαταστάσεις, είχαν αρχίσει οι προσπάθειες και είχαν εκφραστεί οι προσδοκίες για την αποκατάσταση του όμορφου κτηρίου. Στη νέα ζωή του προβλεπόταν να φιλοξενεί εκδηλώσεις πολιτισμού στο πιο σημαντικό σημείο της πόλης, στο λιμάνι της! Εκεί δηλαδή όπου αντλούσε τους λόγους ύπαρξής του από τις πρώτες κιόλας ημέρες της πορείας του νέου ελληνικού κράτους.
Όταν στις 10 Οκτωβρίου 2020 ο Γενικός Γραμματέας του ΥΠΠΟ Γιώργος Διδασκάλου επικοινωνεί στους πολίτες, με ανάρτησή του στο διαδίκτυο, την λεπτομερή απόφαση για την αποκατάσταση του Τελωνείου, η χαρά πολιτών και κοινωνικών φορέων για την διάσωση και αποκατάσταση του εμβληματικού κτηρίου ήταν έκδηλη. Πέντε χρόνια μετά, το Σάββατο 5 Ιουλίου 2025, το ανανεωμένο κτήριο ανοίγει τους χώρους του στους πολίτες με μια εξαιρετική έκθεση έργων τέχνης της Εθνικής Πινακοθήκης και αρχίζει τη νέα του πορεία ως λαμπερό κόσμημα στο σώμα της πόλης. Αποκατάσταση σε χρόνο ρεκόρ η οποία θα πρέπει να πιστωθεί στην γενικότερη παρουσία και το έργο του Γ.Γ. του ΥΠΠΟ Γ. Διδασκάλου.
Το παλιό Τελωνείο Ναυπλίου αποτέλεσε έναν οικονομικό σταθμό στην εξέλιξη του νεοελληνικού κράτους και ταυτόχρονα έναν αρχιτεκτονικό και ιστορικό θησαυρό. Το τέλος της «επαγγελματικής του πορείας» συνδυάστηκε με μια εσωτερική – ευτυχώς – εγκατάλειψη η οποία τελειώνει σήμερα με την απόδοσή του στην πόλη ανανεωμένο με εξαιρετικές παρεμβάσεις οι οποίες δεν αλλοιώνουν την αρχιτεκτονική του μορφή, αντίθετα την αναδεικνύουν, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα και την ιστορική του ταυτότητα. Αξίζει ένα μεγάλο μπράβο στο ΥΠΠΟ για ένα έργο αισιοδοξίας σε περιόδους γενικευμένης σκανδαλολογικής απαισιοδοξίας.
