Η Πομπηία δεν έπαψε ποτέ να μας εκπλήσσει· κάθε της ανασκαφή, κάθε αποκατάσταση ή τεκμηρίωση προσθέτει ένα ακόμη λιθαράκι στην κατανόηση του καθημερινού ρωμαϊκού βίου, αλλά και στη βαθύτερη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποκαλυπτικής αρμονίας ανάμεσα στην αρχιτεκτονική, τη βοτανική και την αισθητηριακή κουλτούρα της αρχαιότητας αποτελεί η Οικία του Κήπου του Ηρακλή, γνωστή και ως Οικία του Αρωματοποιού.
Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Χ. Τζιαμπάσης*
Ένα σπίτι όπου οι αρωματικές ευωδίες της ρωμαϊκής γης και η τέχνη του κήπου συγκροτούν μια εμπειρία απόλυτα ριζωμένη στην καθημερινότητα αλλά και στο φαντασιακό των κατοίκων της αρχαίας Πομπηίας.
Ανασκαφές και φιλολογική ανασύσταση
Η Οικία του Κήπου του Ηρακλή, χρονολογούμενη από τον 3ο αιώνα π.Χ., ανασκάφηκε σε διαδοχικές φάσεις: το κυρίως οικοδόμημα το 1953-54, ο κήπος το 1971-72, ενώ συμπληρωματικές έρευνες πραγματοποιήθηκαν το 1985-88 και 1997-99. Η σημαντικότερη συμβολή, ωστόσο, προήλθε από τη βοτανολόγο Wilhelmina F. Jashemski, η οποία μέσω ανάλυσης γύρης και φυτικών καταλοίπων αποκάλυψε το εύρος της φυτοποικιλότητας και τον χαρακτήρα του χώρου ως παραγωγικού αρωματικού κήπου. Η οικία βρισκόταν στην insula 8 και φανερώνει μια ιστορική μετατροπή του οικοδομικού ιστού: κατεδαφίσεις και ενοποιήσεις που μαρτυρούν τη στροφή της περιοχής προς ειδικευμένες παραγωγικές δραστηριότητες, ιδιαίτερα μετά τον σεισμό του 62 μ.Χ.
Ο Ρωμαίος ιδιοκτήτης προέβη στην αγορά γειτονικών οικοπέδων για να δημιουργήσει έναν μεγάλο κήπο αφιερωμένο στην καλλιέργεια φυτών για την παραγωγή και εμπορία αρωμάτων. Αυτό αποδεικνύουν τα γυάλινα φιαλίδια, τα οικοδομικά υλικά και τα ίχνη συνεχούς δραστηριότητας που βρέθηκαν in situ, γεγονός που μαρτυρά ότι η λειτουργία της επιχείρησης ήταν ενεργή μέχρι και την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ.
Ο Κήπος του Ηρακλή: μια αρχαία αναγεννημένη όαση
Το όνομα της οικίας προέρχεται από ένα μαρμάρινο αγαλματίδιο του Ηρακλή που εντοπίστηκε στο lararium του κήπου. Με επίκεντρο αυτό το θεϊκό σημείο λατρείας, δημιουργήθηκε μια νέου τύπου φιλολογική ανακατασκευή του ρωμαϊκού κήπου. Η ανάπλαση δεν περιορίστηκε στην αποκατάσταση των αρχιτεκτονικών του στοιχείων, αλλά προχώρησε στην επαναφύτευση αρχαίων ειδών φυτών βάσει επιστημονικών δεδομένων.
Ο καταπράσινος αυτός χώρος περιλαμβάνει πλέον:
800 αρχαία τριαντάφυλλα (Rosa gallica πιθανότατα),
1.200 βιολέτες (Viola odorata),
1.000 φυτά ρουσκούς (Ruscus aculeatus),
Κερασιές, κυδωνιές και αμπέλια σε πέργκολες, καθώς και μια επανασύσταση του ρωμαϊκού συστήματος άρδευσης, μοναδικού στο είδος του για την Πομπηία.
Η προσπάθεια αυτή υποστηρίχθηκε από την τεχνική χορηγία του συλλόγου ROSANTIQUA, ο οποίος μεσολάβησε στη δημιουργική σύζευξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Το αποτέλεσμα δεν είναι μόνον μια βοτανική αναπαράσταση, αλλά ένα ζωντανό μουσείο αισθήσεων, ιστορίας και πολιτισμού.
Οικία και αισθητηριακή εμπειρία
Η αναπαλαίωση της κατοικίας ενίσχυσε τον εσωτερικό της χώρο, αναδεικνύοντας το θερινό τρικλίνιο δίπλα στο λαράριο, όπου τοποθετήθηκε μια αναπαραγωγή από τερακότα του αγάλματος του Ηρακλή, ενδυναμώνοντας την τελετουργική και οικιακή σημασία του κήπου. Η επιγραφή στην είσοδο της οικίας, cras credo («πίστωση από αύριο»), προδίδει επίσης εμπορική δραστηριότητα και ίσως ένα είδος χιούμορ που αντικατοπτρίζει την ψυχολογία των ιδιοκτητών.
Η αισθητική εμπειρία στην Οικία του Κήπου του Ηρακλή δεν περιορίζεται στην όραση. Το άρωμα των φυτών, η γεύση των καρπών, η ψυχαγωγία στο τρικλίνιο, η θρησκευτική πράξη στο λαράριο, συγκροτούν ένα πλήρες βίωμα ρωμαϊκής καθημερινότητας, όπως αυτή εξελίσσεται ανάμεσα στη λατρεία, την εργασία και την ηδονή.
Αρχαιολογία και τοπίο: ένα ενιαίο οικοσύστημα
Η Πομπηία σήμερα αποτελεί υπόδειγμα συγχώνευσης φυσικού και πολιτισμικού τοπίου. Το Αρχαιολογικό Πάρκο, μέσα από συνεχείς αναστηλώσεις, φροντίζει για την πράσινη αναγέννηση των κήπων, αναγνωρίζοντας την αρχαιολογική βλάστηση ως αναπόσπαστο μέρος του μνημειακού πλαισίου. Η περίπτωση της Οικίας του Κήπου του Ηρακλή επιβεβαιώνει τον διάλογο μεταξύ αρχαιολογίας και σύγχρονης οικολογίας, καθώς και τη σημασία της διεπιστημονικής προσέγγισης — αρχαιολόγοι, βοτανολόγοι, γεωλόγοι και αρχιτέκτονες τοπίου συνεργάστηκαν για τη δημιουργία αυτού του παραδείσου.
Από τον Ιούνιο του 2024, η οικία άνοιξε στο κοινό ως «σπίτι της ημέρας», κάθε Τρίτη, προσφέροντας μια αίσθηση «χθεσινής ζωής» σε ένα χώρο που δεν είναι πλέον νεκρός, αλλά αναγεννημένος.
*Ο Κωνσταντίνος Χ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
ΦΩΤΟ: Parco Archeoloico di Pompei
