Κατά τις φετινές ανασκαφές στην Έφεσο της Τουρκίας, αρχαιολόγοι από την Αυστριακή Ακαδημία Επιστημών ανακάλυψαν μια άριστα διατηρημένη πρωτοβυζαντινή επιχειρηματική και γαστρονομική συνοικία. Όπως φαίνεται, η περιοχή καταστράφηκε ξαφνικά το 614/615 μ.Χ. Όλα τα οικιακά είδη στα δωμάτια σφραγίστηκαν από ένα παχύ καμένο στρώμα και έτσι διατηρήθηκαν για τους επόμενους, καθιστώντας δυνατή τη λήψη μοναδικών στιγμιότυπων της αρχαίας καθημερινής ζωής.
(Εικ.1: Έφεσος, γενική άποψη από την περιοχή των ανασκαφών του 2022)
Η συνοικία που ανακαλύφθηκε πρόσφατα βρίσκεται στην πλατεία του Δομιτιανού, έναν εξέχοντα δημόσιο χώρο ακριβώς δίπλα στο πολιτικό κέντρο της ρωμαϊκής πόλης, στην Άνω Αγορά. Οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν το 2022 αποτελούν μέρος ενός μεγάλου ερευνητικού έργου αφιερωμένου στις μεταβολές της πόλης μεταξύ της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορικής περιόδου και της Ύστερης Αρχαιότητας.
«Το ότι το αρχικά μεγάλο ρωμαϊκό τετράγωνο συγκρότημα χτίστηκε από καταστήματα και εργαστήρια στην Ύστερη Αρχαιότητα ήταν αναμενόμενο. Αυτό που ήταν εντελώς απροσδόκητο, ωστόσο, ήταν η κατάσταση διατήρησης καθώς και ο ακριβής χρόνος καταστροφής και οι συνέπειες για την ιστορία που μπορούν να προκύψουν από αυτό», λέει η Sabine Ladstätter, διευθύντρια του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Ακαδημίας και υπεύθυνη των ανασκαφών στην Έφεσο από το 2009.
(Εικ.2: Το κτιριακό συγκρότημα με τους επαγγελματικούς χώρους)
Μέχρι στιγμής έχει αποκαλυφθεί μια μικρής κλίμακας δομή που αποτελείται από πολλούς επαγγελματικούς χώρους σε έκταση περίπου 170 τετραγωνικών μέτρων. Ολόκληρο το κτιριακό συγκρότημα ήταν σε πλήρη άνθηση μέχρι το έτος 614/615, όπως μαρτυρούν τα νομίσματα που βρέθηκαν εκεί. Μεμονωμένα δωμάτια αυτής της συνοικίας σώζονται ύψους έως 3,4 μέτρα και σφραγίστηκαν πλήρως από ένα τεράστιο στρώμα καταστροφής. Ένα απίστευτα πλούσιο απόθεμα ήρθε στο φως κάτω από τα στρώματα. Βρέθηκαν αμέτρητα κομμάτια αγγείων, που αριθμούν σε χιλιάδες, συμπεριλαμβανομένων ολόκληρων κυπέλλων με υπολείμματα θαλασσινών, όπως όστρακα ή στρείδια, καθώς και αμφορείς γεμάτοι με αλατισμένο σκουμπρί. Επίσης βρέθηκαν κουκούτσια από ροδάκινα, αμύγδαλα και ελιές, αλλά και απανθρακωμένος αρακάς και όσπρια.
(Εικ.3: Τα ανασκαφικά ευρήματα αποδεικνύουν τις αλλαγές στην καθημερινή ζωή της πόλης)
Ιδιαίτερα θεαματικά είναι τέσσερα χρυσά νομίσματα και πάνω από 700 χάλκινα νομίσματα. Οι αίθουσες που ανασκάφηκαν είναι ένα μαγειρείο, μια αποθήκη, μια taberna, ένα κατάστημα λυχναριών και αναμνηστικών χριστιανικών προσκυνημάτων και ένα εργαστήριο με προσαρτημένη αίθουσα πωλήσεων. Ένα μοναδικό εύρημα είναι η ανακάλυψη περίπου 600 μικρών μπουκαλιών προσκυνηματών που πωλήθηκαν σε χριστιανούς προσκυνητές εδώ και μπορούσαν να φορεθούν γύρω από το λαιμό.
«Τα αρχαιολογικά ευρήματα μας δείχνουν μια καταστροφή από τεράστια φωτιά που πρέπει να ήταν ξαφνική, δραματική και βαρυσήμαντη», εξηγεί η Sabine Ladstätter. «Δεν θα είναι πλέον δυνατό να προσδιοριστεί η ακριβής ημέρα της καταστροφής, αλλά η αξιολόγηση των καρπών που βρέθηκαν θα ξεκαθαρίσει τουλάχιστον την εποχή.» Ήταν σεισμός; Δεν υπάρχουν ενδείξεις για αυτό. Ούτε οι τοίχοι έχουν μετατοπιστεί, ούτε τα δάπεδα έχουν ανυψωθεί. Δεν ανακαλύφθηκαν ούτε ανθρώπινα λείψανα. Ωστόσο, ανασκάφηκαν αρκετές αιχμές βελών και δόρατων, γεγονός που υποδηλώνει στρατιωτική σύγκρουση. Είναι ταιριαστό ότι νομίσματα της ίδιας εποχής βρέθηκαν και στις Σάρδεις, περίπου 100 χιλιόμετρα από την Έφεσο, αποδεικνύοντας καταστροφές εντός αυτής της τουρκικής πόλης. Αυτά συνδέονταν προηγουμένως με εισβολές στη δυτική Μικρά Ασία από τους Πέρσες/Σασανίδες, αλλά αυτό έχει μέχρι στιγμής αμφισβητηθεί στην έρευνα.
Τα νέα ευρήματα στην πλατεία του Δομιτιανού θα μπορούσαν τώρα να λύσουν έναν γρίφο για την ιστορία της Εφέσου. Μολονότι ήταν μέχρι στιγμής δυνατό να παρατηρηθεί από τα αρχαιολογικά δεδομένα ότι η πόλη έγινε μικρότερη τον 7ο αιώνα και το βιοτικό επίπεδο έπεσε σημαντικά, οι λόγοι για αυτό δεν ήταν εντελώς ξεκάθαροι. Η κυκλοφορία νομισμάτων επίσης. έπεσε κατακόρυφα, πέφτοντας σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο σε σχέση με τους προηγούμενους αιώνες. Τώρα μάλλον θα πρέπει να συνδέσουμε αυτή την αλλαγή στην ιστορία της Εφέσου με τους Σασανικούς Πολέμους.
Επιμέλεια: Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης, αρχαιολόγος
