Συνομιλώντας με τον Δημοσιογράφο κ. Γιάννη Πολίτη, στο πλαίσιο του 6ου “Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών”, με θέμα: “Τα συνταγματικά θεμέλια του Νεώτερου Ελληνικού Κράτους”, ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας και Επίτιμος Καθηγητής της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Προκόπιος Παυλόπουλος επισήμανε, μεταξύ άλλων, και τα εξής:
“Ήδη από την 18η Απριλίου 1823, η Β΄ Εθνοσυνέλευση του Άστρους που ψήφισε -κατ’ αναθεώρηση του “Προσωρινού Πολιτεύματος της Ελλάδος” του 1822- τον “Νόμον της Επιδαύρου“, είχε προαναγγείλει την Γ΄ Εθνοσυνέλευση. Και τούτο διότι τότε αποφασίσθηκε “να προσδιορισθή Εθνική Συνέλευσις εις ανάκρισιν του Πολιτεύματος μετά διετίαν”. Κατ’ εφαρμογή της ως άνω απόφασης, η Γ΄ Εθνοσυνέλευση συγκλήθηκε για την 25η Σεπτεμβρίου 1825. Όμως, μετά από πολλές καθυστερήσεις εξαιτίας της κακής τροπής του Απελευθερωτικού Αγώνα, η Γ΄ Εθνοσυνέλευση συνήλθε, την 6η Απριλίου 1826, στην Πιάδα. Είναι δε αξιοσημείωτο -φυσικά αρνητικώς, και για την εμπέδωση της θεσμικής θεμελίωσης του Νεότερου Ελληνικού Κράτους αλλά και για την πορεία του Αγώνα- ότι καθ’ όλο αυτό το χρονικό διάστημα δεν υπήρχε ουσιαστικώς “συνταγματική τάξη” στην απελευθερωμένη Ελλάδα, λόγω μη εφαρμογής του “Νόμου της Επιδαύρου” του 1823, κατά τ’ ανωτέρω.
Α. Τον Αύγουστο του 1826 η Γ΄ Εθνοσυνέλευση διασπάσθηκε, εξαιτίας της ανοιχτής αντιπαράθεσης μεταξύ “αγγλόφιλων” και “γαλλόφιλων”. Και η μεν “αγγλόφιλη” τάση του συνήλθε στην Αίγινα, ενώ η “γαλλόφιλη” -στην οποία προστέθηκε η νεοσύστατη “ρωσόφιλη” τάση- συνήλθε στην Ερμιόνη.Στις κρίσιμες αυτές στιγμές οι εργασίες της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης στην Ερμιόνη ολοκληρώθηκαν την 17η Μαρτίου 1827 και οι Πληρεξούσιοι, με πνεύμα πραγματικής εθνικής συμφιλίωσης, συνήλθαν στην Τροιζήνα, όπου την 1η Μαΐου 1827 ψηφίσθηκε το οριστικό “Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος”. Η αισιοδοξία που άρχισε να ξαναγεννιέται μετά τα τραγικά γεγονότα της πολιορκίας της Ακρόπολης των Αθηνών και τις διχαστικές τάσεις, οι οποίες είχαν επικρατήσει το προηγούμενο διάστημα, πέρασε στους στίχους που τραγουδιούνταν σε όλη την επαναστατημένη Ελλάδα: “Στην Αιγίνη δε θα γίνει./Στην Ερμιόνη δεν τελειώνει./Στο Δαμαλά [Τροιζήνα] πάει καλά./Εκεί θα τελειωθεί/και η Ελλάδα θα σωθεί” (Ιωάννου Ηρ. Μάλλωση, Η εν Ερμιόνη Γ’ Εθνοσυνέλευσις, Αθήναι 1930, σ. 18).
Β. Το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 κατά γενική ομολογία -και ανεξάρτητα από τις μετέπειτα “περιπέτειες” εφαρμογής του, λόγω της αρνητικής συγκυρίας που διαμορφώθηκε -θεωρείται ως ένα από τα αρτιότερα στην συνταγματική μας ιστορία, και μάλιστα με βάση τα δεδομένα της εποχής εκείνης.
- Τούτο οφείλεται, κατ’ εξοχήν, στα θεσμικά του χαρακτηριστικά, τα οποία αναδεικνύουν την πρώιμη επιρροή εξαιρετικά προωθημένων φιλελεύθερων δημοκρατικών ιδεωδών, όπως αυτά είχαν αρχίσει να δημιουργούνται από την θεσμική και πολιτική “μήτρα” της Γαλλικής Επανάστασης του 1789 και της εξ αυτής προκύψασας Διακήρυξης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Επιπλέον, πρέπει να επισημανθεί -για λόγους που αφορούν την πορεία εξέλιξης του Νεότερου Ελληνικού Κράτους- ότι το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827, το “Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος”, ήταν εκείνο, το οποίο άνοιξε τον δρόμο για την εκλογή του Ιωάννη Καποδίστρια ως πρώτου Κυβερνήτη του νεοσύστατου ακόμη Ελληνικού Κράτους.
- Και τούτο, διότι το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 προέβλεπε -δίχως όμως να προσδιορίζει τον τρόπο εκλογής του, παραπέμποντας απλώς σε ειδικό εκτελεστικό νόμο- ως επικεφαλής της Εκτελεστικής Εξουσίας, με ενισχυμένες εξουσίες, μονοπρόσωπο όργανο, τον “Κυβερνήτη”, του οποίου η θητεία οριζόταν επταετής.
Γ. Από τις μεγάλες καινοτομίες του “Πολιτικού Συντάγματος της Ελλάδος” του 1827, οι οποίες αναδεικνύουν την φιλελεύθερη νοοτροπία του όσον αφορά τους Δημοκρατικούς Θεσμούς εν γένει, επισημαίνεται ότι εμβληματική, στο θεσμικό πλαίσιο του Συντάγματος αυτού, είναι η καθιέρωση ρυθμίσεων, οι οποίες θεσμοθετούσαν, με ιδιαίτερη έμφαση, τις εγγυήσεις τήρησης της Δημοκρατικής Αρχής. Μεταξύ αυτών σπουδαιότερες κρίνονται:
- Πρώτον, οι ρυθμίσεις με τις οποίες καθιερώνεται η αρχή της Λαϊκής Κυριαρχίας. Ειδικότερα, κατά τις διατάξεις του άρθρου 5 του “Πολιτικού Συντάγματος της Ελλάδος”, “η κυριαρχία ενυπάρχει εις το Έθνος. πάσα εξουσία πηγάζει εξ αυτού”. Η επιρροή των ρυθμίσεων αυτών είναι και σήμερα ακόμη εμφανής, αν αναχθεί κανείς στις διατάξεις του άρθρου 1 παρ. 2 και 3 του ισχύοντος Συντάγματός μας: “2.Θεμέλιο του Πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία. 2. Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα”.
- Δεύτερον, οι ρυθμίσεις με τις οποίες καθιερώνεται η θεμελιώδης αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών. Συγκεκριμένα, κατά τις διατάξεις του άρθρου 36 του “Πολιτικού Συντάγματος της Ελλάδος”, “η κυριαρχία του Έθνους διαιρείται εις τρεις εξουσίας. Νομοθετικήν, Νομοτελεστικήν και Δικαστικήν”. Θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί βασίμως ότι στο σημείο αυτό το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827, εμφανώς επηρεασμένο από το Σύνταγμα των ΗΠΑ του 1787, υιοθέτησε, προσθέτοντας στοιχειώδεις μηχανισμούς “εξισορρόπησης” καθεμιάς Εξουσίας, την θεμελιώδη αρχή της λειτουργίας του Πολιτεύματος μέσω των εγγυήσεων κατάλληλων “θεσμικών αντιβάρων” (“Checks and Balances”)
Δ. Περαιτέρω, το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827, το “Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος”, διακρίνεται εντόνως και σαφώς για την προσήλωσή του στις προωθημένες φιλελεύθερες ιδέες της εποχής και όσον αφορά τα Θεμελιώδη Δικαιώματα του Ανθρώπου. Οι ακόλουθες ρυθμίσεις του είναι άκρως ενδεικτικές εν προκειμένω:
- Στο Α΄ Κεφάλαιο, και συγκεκριμένα με τις διατάξεις του άρθρου 1, καθιερώνεται μεν ως επικρατούσα θρησκεία εκείνη της “Ορθοδόξου Εκκλησίας του Χριστού”, όμως εξίσου καθιερώνεται ρητώς, ως θεμελιώδες δικαίωμα, η Θρησκευτική Ελευθερία.
- Στο Γ΄ Κεφάλαιο, και υπό τον τίτλο “Δημόσιον δίκαιον των Ελλήνων”, εισάγεται, με εξαιρετικά προοδευτικό πνεύμα, σειρά ρυθμίσεων περί βασικών γενικών αρχών με συνταγματική ισχύ καθώς και περί των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όπως π.χ.:
α) Της κατά τις διατάξεις του άρθρου 7 αρχής της Ισότητας.
β) Της κατά τις διατάξεις του άρθρου 11 προσωπικής ελευθερίας.
γ) Του κατά τις διατάξεις του άρθρου 17 δικαιώματος στην ιδιοκτησία, με παράλληλη μάλιστα εισαγωγή εγγυήσεων όταν πρόκειται να γίνει αναγκαστική απαλλοτρίωση.
δ) Της κατά τις διατάξεις του άρθρου 19 αρχής της μη αναδρομικότητας του νόμου.
ε) Του κατά τις διατάξεις του άρθρου 25 δικαιώματος του αναφέρεσθαι.
στ)Της κατά τις διατάξεις του άρθρου 26 ελευθερίας του Τύπου.
Οι συνθήκες που επικρατούσαν την εποχή εκείνη και η άμεση ανάγκη ανόρθωσης του υπό ίδρυση ακόμη -το Πρωτόκολλο του Λονδίνου υπογράφηκε το 1830- Νεώτερου Ελληνικού Κράτους, κατέστησαν αδύνατη την πλήρη εφαρμογή του “Πολιτικού Συντάγματος της Ελλάδος” του 1827. Γι΄ αυτό, και ύστερα από εισήγηση του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, η Βουλή, με το ψήφισμα ΝΗ΄ της 18ης Ιανουαρίου 1828, ανέστειλε ουσιαστικά την εφαρμογή του και ενέκρινε “σχέδιον μεταβολής διοικήσεως προσωρινής”, το οποίο οργάνωσε την “ΠροσωρινήνΔιοίκησιντης Επικρατείας”. Στο πλαίσιο της Διοίκησης αυτής όλες οι εξουσίες περιήλθαν, κατ΄ αποτέλεσμα, στον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, τον οποίο επικουρούσε, ιδίως ως προς την άσκηση της Νομοθετικής Εξουσίας, ένα συμβουλευτικό συλλογικό όργανο, το “Πανελλήνιον”.
