Μες το αίμα βουτηγμένη
με πληγές νωπές ακόμα
από της Κρήτης το άγιο χώμα
ξεπεταχθεί η λευτεριά
Ι. Πολέμης
Ο κάθε τόπος, μικρός ή μεγάλος, και οι άνθρωποί έχουν ιστορία. Παράγουν, δηλαδή, κάθε στιγμή ιδέες, δράσεις, αισθήματα και γεγονότα. Αλλά μόνο σε έναν τόπο ξεχωριστό όπως η Κρήτη, η έννοια της ελευθερίας είναι ταυτισμένη με την ιστορική μνήμη του τόπου και τους διαρκείς αγώνες των ανθρώπων.
του Κων/νου Χαρ. Τζιαμπάση*
Γι’ αυτή την ιδιαίτερη έννοια της ελευθερίας των Κρητικών, ο συγγραφέας Παντελής Πρεβελάκηςαναφέρει: «Πολλοί μιλούν σήμερα κι ακόμα περισσότεροι φλυαρούν για ελευθερία. Για τον Κρητικό η ελευθερία δεν υπήρξε κούφια λέξη. Οι αδιάκοποι αγώνες του κατά του ξένου δυνάστη του αποκάλυψαν το ιερό, το συγκεκριμένο της νόημα».
Αυτή την έννοια της ελευθερίας αναζήτησαν σαν σήμερα 15 Απριλίου του 1821, πριν από 200 χρόνια, οι οπλαρχηγοί της επαρχίας Σφακίων, όταν πρώτοι απ’ όλους τους άλλους συγκεντρώθηκαν σ’ έναν ιερό τόπο, την Παναγιά Θυμιανή των Σφακίων (Εικ.2) με σκοπό να αποφασίσουν να «μπουν στη φωτιά και να μεταλαμπαδεύσουν σε όλο το νησί τη φλόγα της Επανάστασης των Ελλήνων του 1821», βάζοντας και αυτοί, ως όφειλαν, το δικό τους λιθαράκι στην Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Ο ναός της Παναγίας της Θυμιανής βρίσκεται στην νότια απόληξη του φαραγγιού της Ίμπρου και έχει φόντο στα νότια, το απαλό γαλάζιο του Λιβυκού πελάγους. Η μικρή εκκλησία με ξύλινη οροφή κτίστηκε κατά τον 15ο αι. (Εικ.3) και καταστράφηκε από τους Οθωμανούς, το 1770 κατά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη. Οι Σφακιανοί την ανακαινίζουν και φτιάχνουν έναν δίκλιτο ναό αφιερωμένο στο Γενέθλιο της Θεοτόκου (8 Σεπτέμβρη) και στην Αγία Τριάδα. Τον ιστορικό αυτό ναό επέλεξαν για δεύτερη φορά οι οπλαρχηγοί των Σφακίων και των γειτονικών περιοχών για την συνέλευση τους με σκοπό να κηρύξουν την Επανάσταση του 1821 στην Κρήτη.
Η επίσημη ιστορία και μερικοί ιστορικοί του ελεύθερου ελληνικού κράτους θέλησαν να αποκρύψουν την σελίδα του ξεσηκωμού του απομονωμένου κρητικού λαού κατά των Τούρκων το 1821. Ο Σπ. Τρικούπης μέμφεται τους Κρητικούς, ότι στην επανάσταση του ’21 άργησαν να κινηθούν επαναστατικά και μάλλον τους αδικεί γράφοντας: «Αν και η επανάσταση εξαπλώθηκε σε όλη την Πελοπόννησο και διαδόθηκε στο Αιγαίο, αν και τα πλοία υπό ελληνική σημαία φαίνονταν στα παράλια της Κρήτης, οι κάτοικοι της Κρήτης και οι πεδινοί και ορεινοί δεν συμμετείχαν όλοι μαζί αλλά και ο κλήρος κατέβαλε κάθε προσπάθεια για την διατήρηση της ησυχίας σε όλο το νησί». Πιο έντιμη και δίκαιη στάση απέναντι στου Κρητικούς έχει ο Διον. Κόκκινος γράφοντας: «Το φαινόμενο της επανάστασης της Κρήτης είναι μοναδικό σε όλη την ιστορία του ελληνικού αγώνα. Ήταν έγερση εγκάθειρκτου και αλυσοδεμένου τιτάνος με μόνη δύναμη την φιλοτιμία και την οργή του. Και αυτή η δύναμη ήταν αρκετή όχι μόνο για να αρχίσει η επανάσταση, αλλά και να συνεχισθεί ακατάβλητος, λάμπουσα εις την ελληνική εποποιΐα με το φως του αυθορμήτου της, σχεδόν άγρια εκ των ανεκδιήγητων μαρτυριών ενάντια στις οποίες υψώθηκε, καταδυόμενη και αναδυόμενη διαρκώς εντός κυμάτων αίματος, αντλούσα ολοένα δυνάμεις από τον σκληρότατο αγώνα της».
Όμως, η έκρηξη της επανάστασης στην Κρήτη, δεν άρχισε απόλυτα ημερολογιακά ταυτόχρονα με την Πελοπόννησο. Γιατί αυτό ήταν αδύνατο και μάλιστα για δυο λόγους: πρώτος η παντελής ή τουλάχιστον μεγάλη έλλειψη πολεμικών όπλων, γιατί είχε προηγηθεί αφοπλισμός ακόμη και κυνηγητικών, αλλά και η ανεπάρκεια σε πολεμικά και λοιπά αναγκαία εφόδια και δεύτερος, η μεγάλη αναλογία σε Τούρκους στον πληθυσμό του νησιού με τα καθημερινά δείγματα απάνθρωπης και ανεξέλεγκτης αγριότητας του κατακτητή. Ο ιστορικός του κρητικού αγώνα, Καλλίνικος Κριτοβουλίδης σχετικά με τον πρώτο λόγο γράφει «Εγκαταλειμμένοι και απροετοίμαστοι οι Κρήτες κατήλθον εις τον αγώνα. Τα πολεμοφόδια των ήσαν κατ΄αρχάς τεσσαράκοντα βαρελάκια πυρίτιδος, ήτοι οκάδες 380. Πού δε ο μόλυβδος και ο χάρτης; Τα ιερά βιβλία των Εκκλησιών και τα βαρίδια των στατήρων, εχρησίμευσαν το πρώτον δια την κατασκευήν χαρτουτσίων και φυσιγγίων .….Όπλα ουχί πλειότερα των 1200 εξ ών μεν Σφακιανών ήσαν περί τα 800».
Στις αρχές του Απριλίου του 1821, άρχισαν οι μυστικές συνελεύσεις στα Σφακιά. Τη Μεγάλη Πέμπτη 7 Απριλίου του 1821 στα Γλυκά Νερά Σφακίων, οι Σφακιανοί προύχοντες και οπλαρχηγοί (Εικ.4) συναντιούνται μυστικά και αποφασίζουν να επαναστατήσουν, αλλά και να ειδοποιηθούν όλες οι κεφαλές του νησιού που έχουν ελληνική συνείδηση ώστε να φουντώσει ταυτόχρονα ο αγώνας σε όλη την Κρήτη. Στις 15 Απριλίου του 1821 επικυρώθηκε η απόφαση για την έναρξη του ξεσηκωμού, ιδρύθηκε τότε και η Επαναστατική Καγκελαρία των Σφακίων και συγκαλείτε λαϊκή συνέλευση για τις 29 Μαΐου του 1821 στην Παναγιά την Θυμιανή, εκεί όπου από τους ερχόμενους από όλο το νησί αγωνιστές οριστικοποιείται η κήρυξη της Επανάστασης και εκλέγονται οι αρχηγοί του αγώνα. Στις 14 Ιουνίου 1821, αποφασίστηκε η έναρξη του αγώνα με τη νικηφόρα μάχη στο Λούλο Κεραμειών. Μαζί δόθηκε και η πρώτη επίσημη διακήρυξη της Γενικής Συνέλευσης των Κρητών, που επικύρωνε την επανάσταση.
Η εκδίκηση των Τούρκων υπήρξε φοβερή. Στις 19 Ιουνίου σε αντίποινα και για εκφοβισμό, απαγχονίζεται ο επίσκοπος Κισσάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκης. Ο επίσκοπος Καλλίνικος Σαρπάκης φυλακίζεται. Στο Ρέθυμνο απαγχονίζεται ο επίσκοπος Γεράσιμος Περδικάρης ή Κοντογιανάκης. Οι κανιβαλισμοί και οι ακρότητες δεν έχουν όρια. Του βγάζουν την καρδιά και με το αίμα του ποτίζουν την τουρκική σημαία. Στο Μεγάλο Κάστρο (Ηράκλειο) οι Τούρκοι έχουν τώρα επίσημα το δικαίωμα της οπλοφορίας και το δικαίωμα της θρησκευτικής αδικοπραξίας. Μόλις λοιπόν έρχεται από την Πόλη, το μαντάτο του απαγχονισμού του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’ στις 24 Ιουνίου, με αλαλαγμούς σφαγιάζεται ο μητροπολίτης Γεώργιος Παρδάλης και οι επίσκοποι Κνωσού Νεόφυτος, Χερρονήσου Ιωακείμ, Λάμπης και Σφακίων Ιερόθεος, Σητείας Ζαχαρίας, Διοπόλεως Καλλίνικος. Καίνε μοναστήρια, το ένα μετά το άλλο. Σκοτώνουν ηγουμένους, κληρικούς, λαϊκούς. Συνολικά σε μια μέρα μόνο, περίπου 800. Η επανάσταση των Κρητικών όμως δεν τιθασεύεται και ακολουθεί την πορεία της παράλληλα με την Επανάσταση στις άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου, πολλοί από τους Κρητικούς οπλαρχηγούς θα έρθουν και στην Αργολίδα για να υπερασπιστούν την πατρίδα, αλλά σ’ αυτούς θα αναφερθούμε σύντομα.
*Ο Κων/νος Χαρ.Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος και πρώην γ.γ. της Ένωσης Κρητών και Φίλων Κρήτης Αργολίδας «Ο Μίνωας»
Βιβλιογραφία.
1) Δ. Κόκκινου: «Η Ελληνική Επανάστασις», εκδ. Μέλισσα
2) Θ. Δετοράκη «Ιστορία της Κρήτης»
3) J. Tulard, «Ιστορία της Κρήτης», Εκδ. Ζαχαρόπουλου
4) Κ. Παπαρρηγόπουλου, «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους»
5) Σπ. Τρικούπη, «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως»
ΦΩΤΟ: Ορθόδοξες διαδρομές
