203 χρόνια ελεύθερη η πόλη μας. Όλα θα γίνουν κατά τα καθιερωμένα. Δοξολογία, εκφώνηση πανηγυρικού, εκδήλωση του «Παλαμήδη», Παλαμήδειος άθλος, λειτουργία στον Άγιο Ανδρέα κλπ.
Του Τόλη Κοΐνη
Η καθιέρωση όμως μιας διαδικασίας οδηγεί αναπότρεπτα και στην άμβλυνσή της. Γίνεται επανάληψη των επικρατούντων μύθων. Χάνεται η ιστορική αλήθεια μέσα από ρητορικά σχήματα.
Ποια στοιχεία της Ιστορίας μας εξαφανίζονται;
Α) Ο καλόγερος απ’ τ΄ Άγιον Όρος με τον Αργείτη βιολιτζή που κουβάλησαν τη σκάλα για να ανέβουν οι Έλληνες στην Γιουρούς Τάπια. Πώς βρέθηκαν εκείνη τη νύκτα στην Αγιά Παρασκευή;
Β) Η συμβολή του περίεργου Ιταλού φιλέλληνα (μάλλον τυχοδιώκτη) Ντε Γκουμπερνάντις στις επιχειρήσεις κατάληψης του Παλαμηδίου. Τί απέγινε;
Γ) Η τύχη Τούρκων και Εβραίων κατοίκων του Ναυπλίου. (Έμειναν κάποιοι;)
Δ) Η τύχη των Οθωμανικών ακινήτων της παλιάς πόλης του Ναυπλίου. Ποιοι πήραν τα φιλέτα;
Ε) Η μεγάλη συμβολή των Κρανιδιωτών σε όλη την πολιορκία (ειδικά του Παπα Αρσένη Κρέστα)
ΣΤ) Ο ρόλος της τοπικής Εκκλησίας στη διάρκεια της πολιορκίας του Ναυπλίου και
Ζ) Η συμβολή του Νικηταρά σε όλη τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων γύρω από τοΝαύπλιο.
Σήμερα, με αφορμή την επέτειο της άλωσης του Παλαμηδιού σκέφθηκα να γράψω για αυτό το τελευταίο.
ΤΟ ΜΑΚΡΥ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΝΙΚΗΤΑΡΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ
Η οικογένεια του Νικηταρά… περιλαμβάνει ήρωες και Αγίους. Ο αδερφός του, δεκαοκτώ χρονών παιδί, είχε συλληφθεί στην Μονεμβασιά από τους Τούρκους, τον πίεσαν να αλλαξοπιστήσει, αρνήθηκε, μαρτύρησε και έχει αγιοκαταταχθεί από την Εκκλησία.
Ο προπάππους του Σταματέλοςξεκίνησε να ασχολείται με τα … πολεμικά πενήντα χρόνια πριν από την Επανάσταση του 1821. Είχε ενταχθεί στον στρατό που είχαν δημιουργήσει οι Ρώσοι κατά τη διάρκεια της «Επανάστασης του Ορλώφ» το 1770.
Μετά από αυτό η οικογένεια ήταν υπό συνεχή διωγμό. Συγγενέψαν με τους Κολοκοτρωναίους, άλλο ανυπότακτο σόι. Ο Νικηταράς όμως προτίμησε να ανέβει στον Μαλεβό, στο μπουλούκι του θρυλικού καπετάν Ζαχαριά του Μπαρμπιτσιώτη… μετά το θάνατο του καπετάνιου παντρεύτηκε την κόρη του και κατέφυγε στα Επτάνησα.
Εκεί εντάχθηκε στο μισθοφορικό στρατό που οργάνωνε για λογαριασμό των Άγγλων ο θείος του ο καπετάν Θοδωρής Κολοκοτρώνης. Αυτή η εμπειρία τον δίδαξε ουσιαστικά την σύγχρονη πολεμική τέχνη. Συμμετείχε σε μια εκστρατεία στη Νότιο Ιταλία. Έδειξε από εκεί τις αρετές του. Σωματική δύναμη, ταχύτητα ποδιών, οξύτατη αντίληψη της κατάστασης και απαράμιλλο θάρρος.
1821, αρχές Μάρτη έρχεται στην Πελοπόννησο, μαζί με τον αδερφό του τον ΝικόλαΣταματελόπουλο. Συνεννοημένος με τον Κολοκοτρώνη. Είναι από τους λίγους που τον ακολουθούν στην επιλογή του πως πρέπει πρώτα να πολιορκήσουν και να καταλάβουν την Τρίπολη και μετά τα παραλιακά φρούρια.
Τον Μάη του 1821 στην Τρίπολη έχουν συγκεντρωθεί 12.000 περίπου Οθωμανικός στρατός, οι Έλληνες αντιπαρατάσσουν τους μισούς σκορπισμένους 3.000 στο Μαίναλο και 3.000 στον Πάρνωνα. Ξεχωριστά στρατόπεδα, ξεχωριστές διοικήσεις, έλλειψη επικοινωνίας και συντονισμού επιτρέπουν στους Τούρκους να κάνουν παιχνίδι. Με τις πρώτες εξόδους διαλύουν τα φυλάκια των Ελλήνων σε Βλαχοκερασιά και Βαλτέτσι. Κρίσιμη στιγμή. Το ηθικό έχει αρχίσει να πέφτει. Ευτυχώς, ο Γέρος ψύχραιμα εντόπισε τις αδυναμίες μας και τις διόρθωσε. Ξαναοχύρωσε με διαφορετικό τρόπο το Βαλτέτσι, ώστε οι επιτιθέμενοι να βρίσκονται απέναντι σε διασταυρούμενα πυρά.
12 Μαΐου οι Τούρκοι επιτίθενται στο Βαλτέτσι, υφίστανται μεγάλες απώλειες, κρατάει 13 ώρες συνεχόμενες η μάχη και στο τέλος υποχωρούν άτακτα προς την Τρίπολη. Η πρώτη νίκη.
Αμέσως μετά ο Κολοκοτρώνης διατάζει τον Νικηταρά να κατέβει στο Άργος, να ξηλώσει τις μολύβδινες στέγες των Τουρκικών τζαμιών και να μεταφέρει το μολύβι για να φτιαχτούν βόλια.
Η αποστολή εξετελέσθη με απόλυτη επιτυχία. Στην Αργολίδα ακόμα δεν έχει ανασυγκροτηθεί η Επανάσταση. Υπάρχει διάσπαση. Οι Αργείτες θέλουν αρχηγό της πολιορκίας του Ναυπλίου τον Δ. Τσώκρη και όχι τον Σταϊκόπουλο, που είχε ορίσει ο Παπαφλέσσας.
Ο Κολοκοτρώνης δίνει τη λύση. Διορίζει τον Νικηταρά ως επί κεφαλής της πολιορκίας, τον αδελφό του καπετάν Νικόλα ως οργανωτή του στρατοπέδου και τον παπά Θεοδόση, από του Τζαφέρ Αγά (Ασίνη) ως έφορο (επιμελητεία).
Ξεκινάει στις 18 του Μάη από το Βαλτέτσι με 200 άντρες να έρθει εδώ. Περνάει πρώτα από τα Δολιανά (τα πάνω) που είχαν δημιουργηθεί αποθήκες με πολεμοφόδια. Τσακώνεται με τους Δολιανίτες. Η παράδοση λέει για ένα επιπλέον βαρέλι κρασί. Η καθυστέρηση αυτή βγαίνει σε καλό. Καταφθάνουν 4.000 Τούρκοι που επιχειρούσαν κυκλωτική κίνηση εναντίον του στρατοπέδου στα Βέρβενα. Οι 200 τους αντιμετωπίζουν για πολλές ώρες, χάνουν οι επιτιθέμενοι δυνάμεις και μόλις άρχισαν να υποχωρούν οι δικοί τους από τα Βέρβενα, το έβαλαν και αυτοί στα πόδια.
Στις 20 Μαΐου 1821, φτάνει στο Κατσίγκρι, ξαναστήνει το στρατόπεδο, προωθεί δυνάμεις στην Άρεια και στο λόφο του ΑγιοΛιά. Μετάδυο μέρες οι Τούρκοι, γύρω στους 1200 βγαίνουν από το Ναύπλιο για συλλογή τροφών. Ακολουθούν τη διαδρομή Πύλη Ξηράς Πρόνοια- Νεκροταφείο και βγαίνουν στη σημερινή Αγίου Αδριανού (είχε και τότε περίπου την ίδια χάραξη ο δρόμος) περνάνε το Πολύγωνο και ξεχύνονται στην περιοχή που ονόμαζαν Κατόγλι (από Πολύγωνο μέχρι Περιφερειακή Οδό). Ο Νικηταράς, τους άφησε να φτάσουν ανενόχλητοι είχε παρατάξει τους άντρες του σε ημικύκλιο με στόχο την περικύκλωση. Μόλις άρχισαν οι Τούρκοι να κόβουν στάχια, άρχισε την επίθεση από όλες τις πλευρές, απελευθέρωσε τους δούλους που είχαν μαζί τους, και κυνήγησε τους υποχωρούντες Τούρκους μέχρι το σημείο που τον έφθαναν τα κανόνια των φρουρίων, εκεί διατάζει να κάψουν τα πάντα. Η πολιορκημένη πόλη μας βρέθηκε με μια ζώνη στάχτης γύρω της.
Μέσα σε ένα μήνα είχε πετύχει δυο μεγάλες νίκες. Αντί για παράσημο, του αφαιρέσανε την πολιορκία και τον κάλεσαν στην Τρίπολη. Παρέμεινε έξω από το Ναύπλιο, σαν στρατοπεδάρχης ο αδερφός του Νικόλας.
Μετά την άλωση της Τρίπολης το σύνολο των Ελληνικών δυνάμεων κατέβηκε στο Άργος, όπου έγινε το πεδίο διεξαγωγής κάθε πολιτικής ίντριγκας με αποκορύφωμα τη δολοφονία του Αντώνη Οικονόμου. Κύριος στόχος έγινε η κατάληψη της πόλης μας και η εκδίωξη των Οθωμανών από αυτή.
Καταστρώθηκε λεπτομερές σχέδιο επίθεσης. Αιχμή του δόρατος θα ήταν ο Νικηταράς… Πρωί – πρωί στις 4/12/1821 ο Νικηταράς μπήκε κρυφά στην τάφρο μπροστά από την Πύλη της Ξηράς, έστησε σκάλες στα τείχη και ήταν έτοιμος για το ρεσάλτο. Ατύχησε όμως. Ένα παλικάρι γλίστρησε στη σκάλα και εκπυρσοκρότησε η πιστόλα του. Οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν την επίθεση. Ο αιφνιδιασμός χάθηκε. Καταιγισμός πυρών από τα τείχη. Ο Νικηταράς σπάζει το πόδι του στα γλιστερά βαλτόνερα της τάφρου. Οι Τούρκοι ρίχνουν τη συρόμενη πύλη και κάνουν έξοδο να τον πιάσουν ζωντανό. Έγινε ομηρική μάχη από την Πύλη της Ξηράς μέχρι την Πυροσβεστική όπου ήταν παραταγμένοι οι «τακτικοί» υπό τον Δ. Υψηλάντη. Ο Νικηταράς κουτσαίνοντας περιστοιχιζόμενος από τους συντρόφους του αντιμετώπισε πολλαπλάσιους Τούρκους.
Η επίθεση γενικά απέτυχε εκείνη την ημέρα. Ο Νικηταράς μεταφέρθηκε στο Άργος για να φτιάξει το πόδι του. Γύρω στις 16/12/1821 και ενώ όλη η Ελληνική ηγεσία έχει μεταφερθεί στη Νέα Επίδαυρογια την Εθνοσυνέλευση και το κύριο μέρος του στρατού έχει πάει στην πολιορκία του Ακροκόρινθου, οι Τούρκοι του Ναυπλίου κάνουν οργανωμένη έξοδο, για λεηλασία και συλλογή τροφών. Φτάνουν μέχρι το Μπολάτι(την παλιά ΡΕΑ στο δρόμο Ναυπλίου – Άργους). Διαφαίνεται ορατός ο κίνδυνος να μπουν στο Άργος. Τότε σηκώνεται με πατερίτσες ο Νικηταράς, αναλαμβάνει αυτοβούλως την ηγεσία (τσαμπουκά!!!), ο στρατός τον υπακούει, και νικάει τους επιδρομείς στο Μπολάτι, αναγκάζοντάς τους να υποχωρήσουν.
Το καλοκαίρι του 1822έκανε το μεγαλύτερο στρατιωτικό του κατόρθωμα, που είχε σχέση με την τύχη της πόλης μας, αλλά και την Ελληνική ιστορία. Στα Δερβενάκια πρωταγωνίστησε και τις δυο μέρες της μάχης. Στις 26/7/1822, ο Νικηταράς είναι στρατοπεδευμένος στο Αγιονόρι. Ένα μέρος του στρατού του Δράμαλη διαλέγει να περάσει από την Κλεισούρα, να αποφύγει τα Δερβενάκια που έχει στηθεί η ενέδρα του Κολοκοτρώνη. (Κλεισούρα είναι μια χαράδρα που ξεκινάει από την αρχή των «στροφών» και βγαίνει μέχρι τον Άγιο Σώστη).
Ο Νικηταράς από το Αγιονόρι, μεσημέρι, Ιούλη μήνα, παίρνει διαταγή και διασχίζει σε μία ώρα !!!!εκείνα τα κατσάβραχα περί τα 8 χλμ. και βρίσκεται μπροστά στους Τούρκους στον Άγιο Σώστη. Πόσους σκότωσε σε μάχη σώμα με σώμα δεν γνωρίζουμε ακριβώς… Ξέρουμε μόνο ότι έσπασε τρία γιαταγάνια πολεμώντας και του πρήστηκε το χέρι.
Την δεύτερη μέρα της μάχης ο Δράμαλης διάλεξε άλλον δρόμο. Ανέβηκε από Τίρυνθα στην Προσύμνη – Λίμνες και πέρασε στην Κορινθία. Ο Νικηταράς είχε πάει και πάλι στο Αγιονόρι και τον βρήκε μπροστά του. Εκεί οι Τούρκοι παράτησαν μουλάρια και καμήλες με τα πραγματά τους, αποτέλεσμα ήταν οι Έλληνες, εκτός του σώματος του Νικηταρά, να στραφούν στο πλιάτσικο.
Λίγο μετά τη μάχη στα Δερβενάκια σκοτώνεται έξω από την Τίρυνθα ο αδελφός του. Ο καπετάν Νικόλας Σταματελόπουλος κυνήγησε κάποιους Τούρκους στον δρόμο της Κατεβασιάς. Ένας προσποιήθηκε ότι παραδίδει τα όπλα του, τα οποία ήταν γεμάτα και την τελευταία στιγμή τον πυροβόλησε.
Την ίδια εποχή ο Κολοκοτρώνης είχε τοποθετήσει το Νικηταρά να στρατοπεδεύσει στις Κλεωνές της Κορινθίας. Εκεί έδωσε τη τελευταία μάχη που είχε σχέση με το Ναύπλιο. Δυο ημέρες πριν την απελευθέρωση του Παλαμηδιού. 28/11/1822, 10.000 Τούρκοι προσπάθησαν να διασπάσουν τον κλοιό των Ελλήνων στα Δερβενάκια και να ανεφοδιάσουν το Ναύπλιο.Περικυκλώνουν με τέχνασμα και επιτίθενται αιδφνιδιαστικά στο στρατόπεδο του Νικηταρά. Αν θα επικρατούσαν θα έσπαγε το Ελληνικό μέτωπο και θα έφθαναν στ’ Ανάπλι. Ευτυχώς, ο καπετάνιος διατήρησε την ψυχραιμία του, οχυρώθηκε σε μερικά σπίτια, καθυστέρησε τους Τούρκους μέχρι που οι υπόλοιποι Έλληνες αντιλήφθηκαν την επίθεση και ο Κολοκοτρώνης διέταξε τα διάφορα στρατεύματα να κινηθούν.
Ο Νικηταράς έδειξε απαράμιλλο επαγγελματισμό στα στρατιωτικά του καθήκοντα, όπου διατάχθηκε πήγε. Συνεχώς μέχρι και τις τελευταίες επιχειρήσεις επί Καποδίστρια στην Στερεά Ελλάδα.
Το κέρδος του από την Επανάσταση δεν ήταν μικρό. Ως λεία πολέμου έλαβε το Σαράϊ του (προτελευταίου) Πασά του Ναυπλίου στην Πλατεία Συντάγματος και κτήματα στην περιοχή Κιόσκια, της σημερινής Νέας Κίου. Από το 1832 ως το 1838 δεν αξιοποιήθηκε σε καμία θέση και δυστυχώς έπεσε θύμα λαμογιών συνεταίρων σε διάφορες επιχειρήσεις.
Το 1838 έπεσε θύμα μιας καλοστημένης σκευωρίας για δήθεν συμμετοχή σε παράνομη οργάνωση ανατροπής του Βασιλιά με τον τίτλο «Φιλορθόδοξη Εταιρία».
Δεν ήταν ο στόχος της πλεκτάνης. Απλά «κάποιοι» ήθελαν να μειώσουν την επιρροή του Ρωσόφιλου κόμματος «των Ναπαίων» στην Κυβέρνηση και ειδικότερα την εκπαραθύρωση του ενός εξ αυτών του Γλαράκη. Ο Νικηταράς παρέμεινε έγκλειστος στις φυλακές της Αίγινας επί δεκαοκτώ μήνες, ολέθριους για την υγεία του. Το ζάχαρο τον οδήγησε σε απώλεια όρασης. Πράγμα που μόλις το αντιλήφθηκε η μια του κόρη τρελάθηκε.
Μετά την Επανάσταση της 3ης του Σεπτέμβρη του 1843 εκλέχτηκε μέλος της Εθνοσυνέλευσης και για ένα εξάμηνο διετέλεσε πρόεδρός της. Δεν γνωρίζουμε πως διηύθυνε τις εργασίες της παρά το πρόβλημα της υγείας του.
Επίσης δεν γνωρίζουμε ποια χρονιά και για πόσο διάστημα του είχε δοθεί άδεια επαιτείας στον Πειραιά. Συγκινεί ο μύθος του ήρωα που ξέπεσε σε ζητιάνο, αλλά τα στοιχεία που έχουμε είναι λειψά.
Το Ναύπλιο τον τίμησε δίνοντας το όνομά του σε δρόμο της Πρόνοιας
Τοποθετώντας το μνημείο μπροστά στο Δικαστικό Μέγαρο.
Το μνημείο είναι δωρεά του Ηλία Ποταμιάνου και φέρει ένα πρωτότυπο ανάγλυφο, σπάνιο στην νεοελληνική τέχνη. Ο Αντ. Σώχος (ένας από τους μεγαλύτερους γλύπτες περί το 1900) αναπαρέστησε σε ανάγλυφο τον ζωγραφικό πίνακα του Πέτερ Φον Ες «ΟΝικηταράς ανατρέπει Τούρκο ιππέα στα Δερβενάκια». Το μνημείο αυτό είχε τοποθετηθεί αρχικά στη μέση της πλατείας και μεταφέρθηκε σε σημείο ώστε να γίνει δυσδιάκριτο (πίσω από το περίπτερο και την παράγκα των ταξιτζήδων). Πριν από 11 χρόνια έγινε μια σωστή κίνηση από τους φίλους των «Παλιών φωτογραφιών του Ναυπλίου» να επανέλθει στην αρχική του θέση και να αποδοθεί η πρέπουσα τιμή στον ήρωα. Έχει παγώσει η μεταφορά εν όψει της ανάπλασης της πλατείας … η οποία με τη σειρά της έχει παγώσει ο ανάδοχος ζήτησε και πήρε από το Δημοτικό Συμβούλιο παράταση σύμβασης γιατί δεν έχει πάρει απάντηση για «τα δέντρα της πλατείας» από το Ινστιτούτο που τον παρέπεμψαν. Ας ευχηθούμε ότι θα βρεθούν οι ειδικοί επί των δέντρων, θα προχωρήσει η ανάπλαση, θα σταματήσει η πλατεία να είναι πάρκινγκ και θα αποδοθεί η πρέπουσα τιμή στο Νικηταρά.
ΥΓ Ευχαριστώ τον φίλο Τάσο Τσάγκο, που οι παρατηρήσεις του, με ώθησαν να γράψω το σημερινό. Βγήκε λίγο μεγάλο… όχι σκόπιμα… η προσφορά του Νικηταρά στην απελευθέρωση του Ναυπλίου ήταν μεγάλη.
