Η Βαλεντίνα Βλαντιμίροβνα Τερέσκοβα, μια γυναίκα – σύμβολο για τον 20ό αιώνα, κατέγραψε το όνομά της στην παγκόσμια ιστορία ως η πρώτη γυναίκα που ταξίδεψε στο διάστημα.
Γράφει η Ιωάννα Ιωαννίδη
Γεννημένη στις 6 Μαρτίου 1937 στο μικρό χωριό Μασλενίκοβο της Ρωσίας, η Τερέσκοβα μεγάλωσε σε δύσκολες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Ο πατέρας της, οδηγός τρακτέρ, σκοτώθηκε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν εκείνη ήταν μόλις δύο ετών, αφήνοντας τη μητέρα της να αναθρέψει μόνη της τα τρία παιδιά της, εργαζόμενη σε εργοστάσιο υφασμάτων.
Παρά τις αντιξοότητες, η Βαλεντίνα επέδειξε από νωρίς ιδιαίτερη ευφυΐα και θέληση για μάθηση. Ξεκίνησε να εργάζεται σε εργοστάσιο από νεαρή ηλικία, παράλληλα όμως παρακολουθούσε μαθήματα εξ αποστάσεως, επιδιώκοντας να συνεχίσει την εκπαίδευσή της. Η ζωή της άλλαξε ριζικά όταν εντάχθηκε σε τοπική αερολέσχη και εκπαιδεύτηκε στην ελεύθερη πτώση με αλεξίπτωτο – ένα πάθος που καλλιέργησε με ενθουσιασμό και πειθαρχία, και το οποίο στάθηκε η αφετηρία για την ένταξή της στο διαστημικό πρόγραμμα της Σοβιετικής Ένωσης.
Κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, η διαστημική κούρσα μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης αποκτούσε διαστάσεις τεχνολογικού και πολιτικού ανταγωνισμού. Το 1961, ο Γιούρι Γκαγκάριν είχε ήδη καταγράψει την πρώτη επανδρωμένη πτήση στο διάστημα, και οι Σοβιετικοί αποζητούσαν μια εξίσου εντυπωσιακή γυναικεία αποστολή.
Ανάμεσα σε εκατοντάδες υποψήφιες, η Τερέσκοβα επελέγη για να εκπροσωπήσει την ΕΣΣΔ σε αυτή την ιστορική αποστολή. Ύστερα από εντατική εκπαίδευση δύο ετών, στις 16 Ιουνίου 1963 εκτοξεύτηκε με το σκάφος Βοστόκ 6 και έγινε η πρώτη γυναίκα στον κόσμο που βρέθηκε εκτός γήινης ατμόσφαιρας. Κατά τη διάρκεια της αποστολής της, η οποία διήρκεσε σχεδόν τρεις ημέρες, πραγματοποίησε 48 περιστροφές γύρω από τη Γη – έναν άθλο που ξεπέρασε εκείνον του Γκαγκάριν αλλά και των πρώτων Αμερικανών αστροναυτών.
Η αποστολή της ωστόσο δεν ήταν απαλλαγμένη από κινδύνους. Όπως η ίδια αποκάλυψε δεκαετίες αργότερα, οι συντεταγμένες για την επανείσοδό της στην ατμόσφαιρα ήταν λανθασμένες και, αν δεν είχε η ίδια επιδείξει ψυχραιμία και ευφυΐα, τροποποιώντας τα δεδομένα, θα είχε χαθεί στο διάστημα. Η επιστροφή της στη Γη συνοδεύτηκε από πτώση με αλεξίπτωτο από ύψος άνω των 6.000 μέτρων —μια εντυπωσιακή ολοκλήρωση μιας ακόμη πιο εντυπωσιακής πορείας.
Μετά την επιτυχημένη αποστολή της, η Τερέσκοβα ανακηρύχθηκε «Ηρωίδα της Σοβιετικής Ένωσης» και τιμήθηκε με πληθώρα βραβείων, μεταξύ των οποίων και δύο Βραβεία Λένιν. Η συμβολή της δεν περιορίστηκε στο επιστημονικό πεδίο ενώ ακολούθησε πολιτική πορεία ως ενεργό μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Υπήρξε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ, καθώς και του Ανωτάτου Σοβιέτ, εκπροσωπώντας τη Σοβιετική Ένωση σε διεθνές επίπεδο για σχεδόν τρεις δεκαετίες.
Στην προσωπική της ζωή, παντρεύτηκε τον κοσμοναύτη Αντριάν Νικολάγεφ, με τον οποίο απέκτησε μία κόρη, την Έλενα, η οποία ακολούθησε τον ιατρικό κλάδο. Αργότερα, επανήλθε στην ακαδημαϊκή δραστηριότητα, σπουδάζοντας διαστημική μηχανολογία και εντάχθηκε στην Πολεμική Αεροπορία, από την οποία αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του υποπτεράρχου το 1997.
Η παρακαταθήκη της Βαλεντίνα Τερέσκοβα υπερβαίνει τα όρια της διαστημικής ιστορίας. Σε μια εποχή όπου η θέση της γυναίκας στις επιστήμες και στις κρατικές αποστολές ήταν περιορισμένη, εκείνη κατέρριψε στερεότυπα και άνοιξε τον δρόμο για τις μελλοντικές γενιές. Είκοσι χρόνια πριν την πρώτη Αμερικανίδα στο διάστημα, η Τερέσκοβα απέδειξε ότι το φύλο δεν αποτελεί εμπόδιο στην επίτευξη κορυφαίων επιστημονικών και τεχνολογικών στόχων.
Για τις γυναίκες του σήμερα, η ζωή της Βαλεντίνα Τερέσκοβα αποτελεί πηγή έμπνευσης και ενδυνάμωσης. Ενσάρκωσε τη δύναμη της επιμονής, της πίστης στον εαυτό και της τόλμης να διεκδικεί κανείς το αδύνατο. Το παράδειγμά της υπενθυμίζει ότι η συμμετοχή των γυναικών στην επιστήμη, την τεχνολογία, αλλά και στη δημόσια σφαίρα, δεν αποτελεί προνόμιο, αλλά δικαίωμα που κατακτάται με γνώση, αφοσίωση και θάρρος.
Σε μια εποχή που το αίτημα για ισότητα παραμένει επίκαιρο, η Βαλεντίνα Τερέσκοβα στέκεται ακόμη ως άστρο οδηγό —όχι μόνο στον ουρανό της επιστήμης, αλλά και στη συλλογική συνείδηση όσων μάχονται για έναν κόσμο όπου κανένα όνειρο δεν είναι εκτός τροχιάς.
