Η πατρίδα μας, σε ολόκληρη την έκτασή της, είναι ένας απέραντος αρχαιολογικός χώρος, γεμάτος από καλλιτεχνικά και μη σπαράγματα αλλεπάλληλων πολιτισμών, 5000 χρόνια και πλέον πίσω μας.
Του Παναγιώτη Νίκα
Γνωστοί είναι επίσης οι βανδαλισμοί, οι συλήσεις αρχαιολογικών θησαυρών, η αρχαιοκαπηλία, όπως και η επιστημονική και οργανωμένη αρχαιολογική έρευνα, που σημειώθηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση και τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους.
Προφανώς, το επιστημονικό ενδιαφέρον για αρχαιολογικές έρευνες στην Ελλάδα ήταν και είναι πολύ μεγάλο, όμως και το οικονομικό κόστος ήταν και είναι δυσβάστακτο για τον κρατικό προϋπολογισμό μας. Παρόλα αυτά, υπήρξαν σπουδαία αποτελέσματα, με εκτεταμένες αρχαιολογικές ανασκαφές και ανακαλύψεις, με την πολύτιμη συμβολή ξένων αποστολών, τις δωρεές Ελλήνων της διασποράς και φυσικά τη συμβολή του εθνικού και σχετικά πρόσφατα του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού.
Εξυπακούεται πως ο προγραμματισμός για αρχαιολογικές ανασκαφές και την εξέλιξή τους, όπως και η ίδρυση μουσείων ή η παρουσία και το έργο των ξένων αρχαιολογικών αποστολών, ανήκει στα ορισμένα από το νόμο κρατικά όργανα. Δυστυχώς, η παραπάνω αυτονόητη αρμοδιότητα δεν ισχύει στον τόπο μας , όπου οι παρεμβάσεις από πολιτικούς και τοπικούς παράγοντες, για τις αρχαιολογικές προτεραιότητες στις ανασκαφές και τις αποκαταστάσεις, αποτελούν συνήθη κατάσταση.
Για τη δυσκολία κάθε αρχαιολογικού εγχειρήματος αρκεί να σκεφθούμε πως η αρχαία Μεσσήνη ανασκάπτεται από τα τέλη του 19ου αι., χωρίς ακόμα να έχει ολοκληρωθεί και τα όμοια ισχύουν για τα αρχαία θέατρα της Μεγαλόπολης, της Σικυώνας, όπως και της ευρύτερης περιοχής της αρχαίας Επιδαύρου, μαζί με τον Βυζαντινό Μυστρά, τη Μονεμβάσια και πολλά άλλα. Κι αυτά μόνο για την Πελοπόννησο.
Η αρχαιολογική έρευνα και ανασκαφή έχει τους δικούς της επιστημονικούς κανόνες και στηρίζεται στην υπομονή, την επιμονή, τη γνώση αλλά και την τύχη. Δεν χρειάζονται εδώ βιασύνες. Βιασύνη και αναζήτηση των αναγκαίων πόρων απαιτούνται για τη συντήρηση μνημείων, όπως, ως παράδειγμα, για το ναό του Επικούρι(ει)ου ή το κάστρο της Μεθώνης, στην περιοχή μας.
Δηλαδή, είναι τεχνικά, οικονομικά και επιστημονικά ανέφικτο να γίνει σε μια γενιά αρχαιολογική έρευνα παντού, στον απέραντο αρχαιολογικό χώρο, που λέγεται Ελλάδα. Και δεν είναι οπωσδήποτε δόκιμο, όταν η τεχνολογία και ιδιαίτερα η απεικονιστική του υπεδάφους κάνει συνεχώς άλματα.
Τα παραπάνω ισχύουν και για τις αρχαιότητες στο κάστρου της Καλαμάτας, όπου εντάσσεται και η -αμφισβητούμενη ιδιοκτησιακά- πλατεία της Υπαπαντής. Είναι γνωστό πως η μελέτη ανάπλασης κράτησε χρόνια, εγκρίθηκε με δυσκολίες από το ΚΑΣ και εντάχθηκε χρηματοδοτικά στο ΕΣΠΑ/ΠΕΠ επί των ημερών μου.
Δεν επιθυμώ να αναφερθώ στην νέα ανασκαφή στο χώρο και στις διαπιστώσεις, πριν μισό αιώνα και πλέον, του αρχαιολόγου Γιαλούρη, οι οποίες και επιβεβαιώθηκαν, ούτε στο κόστος για το σημερινό Δήμο, ούτε στην προφανώς ανιδιοτελή και πιεστική προσπάθεια για νέα ανασκαφή στον ίδιο χώρο από πολλούς συμπολίτες. Επισημαίνω όμως ότι η βεβαιότητα ύπαρξης σημαντικών αρχαιοτήτων στον ευρύτερο χώρο του κάστρου της Καλαμάτας επιβάλλει τον προγραμματισμό για συστηματική αρχαιολογική έρευνα στο μέλλον και όταν φυσικά υπάρξουν οι προϋποθέσεις.
Υπενθυμίζω τα δεκάδες ανοικτά μέτωπα ανασκαφών και συντηρήσεων στην Πελοπόννησο, με κόστος δεκάδων εκατομ. ευρώ. Για την Καλαμάτα, απόλυτη προτεραιότητα έχουν η συνέχιση των ανασκαφών στα Ακοβίτικα και στην Αρχαία Θουρία. Για την υπόλοιπη Μεσσηνία, η συνέχιση της προσπάθειας του αείμνηστου Θέμελη στην αρχαία Μεσσήνη μαζί με την κατασκευή του νέου μουσείου, η συντήρηση των κάστρων Κορώνης και Μεθώνης, η προώθηση των ερευνών στην Πυλία, αποτελούν τις προτεραιότητες. Και όλα αυτά, μαζί με πολλά άλλα μικρότερα έργα, δεν είναι καθόλου λίγα.
Συμπερασματικά, η αρχαιολογική έρευνα και συντήρηση μνημείων απαιτούν αυστηρό επιστημονικό προγραμματισμό, μελέτες, χρονική διάρκεια και προφανώς πολλά χρήματα. Για την Καλαμάτα, η συνέχιση των ανασκαφών σε Ακοβίτικα και αρχαία Θουρία αποτελούν, αναντίρρητα, προτεραιότητα. Όμως, και ο προγραμματισμός, για μελλοντική ανασκαφή της ευρύτερης περιοχής περί το κάστρο της, αποτελεί αναγκαιότητα.
