home design 800Χ400

home design 1170Χ320

Νέα στοιχεία ρίχνουν φως στο μυστήριο του «τάφου του κυπέλου του Νέστορα» στις Πυθηκούσσαι (σημερινή Ischia)

Γράφει ο αρχαιολόγος Κωνσταντίνος Τζιαμπάσης
Οστά από την νέα μελέτη των ερευνητών του Πανεπιστημίου της Πάντοβα

Μια νέα σημαντική αρχαιολογική ανακάλυψη αποκαλύπτει το μυστήριο του «τάφου του Κυπέλου του Νέστορα». Η μοναδική αυτή ανακάλυψη στην Ίσκια (Πιθηκούσαι), (εικ.1, 2) στο μεγαλύτερο νησί του κόλπου της Νάπολης στο Τυρρηνικό Πέλαγος, αναδεικνύει τα ταφικά έθιμα που οι πρώτοι άποικοι από την Εύβοια φέρνουν μαζί τους στην πρώτη ελληνική αποικία/εμπόριο επί ιταλικού εδάφους.

Γράφει ο αρχαιολόγος Κωνσταντίνος Τζιαμπάσης

Αεροφωτογραφία της Ischia (Πιθηκούσαι)
Εικ.1: Αεροφωτογραφία της Ischia (Πιθηκούσαι)
Οι Πιθηκούσες των Ελλήνων και η Aerenaria των Ρωμαίων σε χάρτη του 1600
Εικ.2: Οι Πιθηκούσες των Ελλήνων και η Aerenaria των Ρωμαίων σε χάρτη του 1600

Οι Πιθηκούσσαι -όπου μέχρι σήμερα έχουν ανασκαφεί περίπου 1.300 τάφοι στην τοποθεσία San Montano -υπήρξαν η πρώτη αποικία/εμπόριο που ιδρύθηκε από Έλληνες κατοίκους της Εύβοιας και αποτέλεσε την αυγή της Μεγάλης Ελλάδας στην Ιταλία καθώς πολλές άλλες αποικίες ακολούθησαν. Ο μικρός οικισμός στην τοποθεσία Lacco Ameno έχει εμπλουτίσει την συλλογή του μικρού τοπικού  αρχαιολογικού μουσείου του νησιού. (εικ.3, 4α ,4β)

Χάρτης όπου εμφανίζονται οι τοποθεσίες του οικισμού και της Νεκρόπολης των Πιθηκουσών
Εικ.3: Χάρτης όπου εμφανίζονται οι τοποθεσίες του οικισμού και της Νεκρόπολης των Πιθηκουσών
lacco ameno, villa arbusto: eingang zum archäologischen museum von pithecusae
Εικ.4α,β: Το Αρχαιολογικό Μουσείο και η ανασκαφή του οικισμού των κατοίκων της Ευβοίας στο μοναστήρι της Santa Restituita της Ischia
restituta scavi,
εικ.4β s restituta scavi

Η νέα μελέτη των Ιταλών ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Πάντοβα έκανε επανεξέταση του υλικού που προέρχεται από τον Τάφο 168, γνωστός και ως «τάφος του κυπέλου του Νέστορα». Το ονομαζόμενο «κύπελλο του Νέστορος» είναι ένα από τα κτερίσματα του Τάφου 168, πρόκειται για μια κοτύλη από την Ρόδο και πάνω της είναι χαραγμένη μια επιγραφή που αποτελεί ένα από τα πρώτα δείγματα γραφής στο ελληνικό αλφάβητο με χρονολόγηση στα 725 π.Χ.. Η τριών στίχων συμποσιακού χαρακτήρα επιγραφή του «κυπέλλου του Νέστορος, το οποίο σήμερα φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ίσκια, αναφέρει: «Είμαι το καλόπιοτο ποτήρι του Νέστορος όποιος πιεί από τούτο το ποτήρι αμέσως θα τον καταλάβει ο πόθος της καλλιστέφανης Αφροδίτης». (εικ.5α,β)

Το κύπελλο του Νέστορα» και η επιγραφή του 725 π.Χ.
Εικ.5α,β: Το κύπελλο του Νέστορα» και η επιγραφή του 725 π.Χ.
Εικ.5α,β: «Το κύπελλο του Νέστορα» και η επιγραφή του 725 π.Χ.
Εικ.5α,β: «Το κύπελλο του Νέστορα» και η επιγραφή του 725 π.Χ.

Τα αποτελέσματα της μελέτης δημοσιεύτηκαν στο επιστημονικό περιοδικό Plos One και όπως προέκυψε από την ανάλυση ο Τάφος 168- δεν περιέχει τα οστά ενός μόνο νεαρού ατόμου όπως πιστευόταν έως τώρα, αλλά τουλάχιστον τριών και μάλιστα ενηλίκων ανθρώπων όπως και οστά ζώων. Οι προηγούμενες έρευνες είχαν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τα οστά στον τάφο ανήκαν σε μόνο άτομο, πιθανότατα ένα παιδί δέκα έως 14 ετών. Αλλά το ερώτημα «ποιός είναι θαμμένος μαζί με το Κύπελλο του Νέστορα;», αποκτά πλέον νέα διάσταση μετά την ανακάλυψη ότι τα απομεινάρια περισσότερων ενηλίκων ανθρώπων βρίσκονται εκεί.

Σύμφωνα με την μελέτη που δημοσιεύτηκε, πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά ενδελεχή μικροσκοπική και μακροσκοπική ανάλυση στη μορφολογία και στους ιστούς των 195 αποτεφρωμένων οστών του τάφου. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα 130 ανήκουν σε ανθρώπους και τουλάχιστον 45 σε ζώα όπως κατσίκες και σκύλους. Τα ανθρώπινα οστά εμφανίζουν μορφολογικές και ιστολογικές διαφορές που δείχνουν ότι ανήκουν σε τουλάχιστον τρία ενήλικα άτομα διαφορετικών ηλικιών. Περισσότερα από 50 χρόνια μετά την ανακάλυψή του, ο «Τάφος του Κυπέλλου του Νέστορα», θεωρούμενος ευρέως ένα από τα σημαντικά ευρήματα της Προ-Κλασσικής Μεσογειακής Αρχαιολογίας, γίνεται ξανά είδηση. Η έρευνά ξαναγράφει την ιστορία και την προηγούμενη αρχαιολογική ερμηνεία του Τάφου 168, ρίχνοντας νέο φως στις ταφικές πρακτικές, τον πολιτισμό και την κοινωνία των Ελλήνων αποίκων στην αρχαία Δυτική Μεσόγειο, υποστηρίζουν σε δηλώσεις τους οι Ιταλοί ερευνητές. Τα ευρήματα εγείρουν πάντως ακόμη περισσότερα ερωτήματα γύρω από τον μυστηριώδη τάφο. Μέχρι στιγμής δεν έχει καταστεί δυνατό να εξαχθούν περισσότερες λεπτομέρειες για τους ανθρώπους στον τάφο και γιατί τοποθετήθηκαν εκεί μαζί με το κύπελλο. Αναφορικά με τα ζώα, εικάζεται ότι αποτελούσαν συντροφιά για τους νεκρούς. (εικ.6).

Οστά από την νέα μελέτη των ερευνητών του Πανεπιστημίου της Πάντοβα
Εικ.6: Οστά από την νέα μελέτη των ερευνητών του Πανεπιστημίου της Πάντοβα

Στο ερώτημα των αρχαιολόγων που επί χρόνια αναρωτιούνταν πώς γίνεται ένα τέτοιο κύπελλο με μια τέτοια επιγραφή να βρίσκεται στον τάφο ενός παιδιού 14 ετών ίσως να δίδεται απάντηση μετά από εξήντα χρόνια ερευνών ή ίσως με την νέα μελέτη να αυξάνονται τα ερωτήματα για ένα νέο αίνιγμα της αρχαιολογίας της Μεγάλης Ελλάδας.

ΠΗΓΗ PLOS

Σχόλια

3 απαντήσεις

  1. Ευάγγελος Αλεξανδρής

    MAGNA GREGIA, ISCHIA (ΠΙΘΗΚΟΥΣΑΙ)
    Η τραγωδία της Εύβοιας μού έφερε στο νου ένα ιδιαίτερο αλλά πολύ σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της. Αυτό του αποικισμού της στην Ιταλία και στην Τυρρηνική θάλασσα.
    Διότι, οι πρώτοι Έλληνες άποικοι στη Δύση, ήταν Ευβοείς. Έφτασαν στο ηφαιστειακό νησί στα βόρεια του κόλπου της Νάπολης τον 8ο π.Χ. αιώνα και ίδρυσαν πρώτα τις Πηθικούσες (Ischia) και μετά την Κύμη (Cυma) στην απέναντι ακτή της Καμπανίας. Από εκεί διέδωσαν σε όλη την Ιταλία το χαλκιδικό αλφάβητο, αυτό που είναι γνωστό ως λατινικό.
    Στις Πιθηκούσες βρέθηκε η πήλινη κούπα του 8ου αιώνα, γνωστή ως «κύπελλο του Νέστορος», που επιβεβαιώνει τη διάδοση της γραφής των Ευβοέων στην Κάτω Ιταλία από την εποχή του 2ου ελληνικού αποικισμού. Πιστεύεται ότι φτιάχτηκε σε εργαστήριο της Ρόδου και ότι συνόδευσε ένα αγοράκι στον τάφο του αφού χαράχτηκε με την επιγραφή αυτή που κάνει αναφορά στην χρυσή κούπα του Νέστορα της Ιλιάδας.
    Η έμμετρη ιωνική και «επί τα λαιά» επιγραφή δεν φαίνεται ακέραια καθώς έχουν χαθεί κάποια θραύσματα της κούπας. Ωστόσο γίνεται κατανοητή. Τη βλέπετε και στην εικόνα κάτω από τη φωτογραφία της θάλασσας των Πιθηκουσών.
    ΝΕΣΤΟΡΟΣ [ΕΙΜΙ] ΕΥΠΟΤ[ΟΝ] ΠΟΤΕΡΙΟ[Ν]
    ΗΟΣ ΔΑ[Ν] ΤΟΔΕ Π[ΙΕΣΙ] ΠΟΤΕΡΙΟ[Υ] ΑΥΤΙΚΑ ΚΕΝΟΝ
    ΗΙΜΕ[ΡΟΣ ΗΑΙΡ]ΕΣΕΙ : ΚΑΛΛΙΣΤ[ΕΦΑΝ]Ο ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ
    Μεταγραφόμενο αυτό στην κλασική ορθογραφία έχει ως εξής:
    «Νέστορος εἰμὶ εὔποτον ποτήριον·
    ὃς δ’ ἂν τοῦδε πίησι ποτηρίου αὐτίκα κῆνον
    ἵμερος αἱρήσει καλλιστεφάνου Ἀφροδίτης»
    Δηλαδή:
    Του Νέστορα είμαι το καλόπιοτο ποτήρι·
    κι όποιος πιει από το ποτήρι αυτό, αμέσως
    θα κυριευτεί από πόθο για την καλλιστέφανη Αφροδίτη»
    Δείτε κι εδώ: https://cantfus.blogspot.com/search?updated-max=2017-11-26T15:30:00%2B02:00&max-results=7
    Το όνομα «Πιθηκούσαι» μαρτυρεί -κατά τον Πλίνιο- τα πιθάρια με τα οποία οι Έλληνες μετέφεραν τα προϊόντα τους. Ο λαϊκός μύθος πάλι τα θέλει αλλιώς: ο Δίας, λέει, για να τιμωρήσει δυο κλεφτρόνια, κάτι μικροαπατεώνες εμπόρους, τους μεταμόρφωσε σε πιθήκους. Προφανώς, το όνομα που έδωσαν στην αποικία τους οι Ευβοείς, υποδηλώνει τις εμπορικές συναλλαγές και τις διαπραγματεύσεις για την τιμή των πίθων. Τη δε λέξη «πίθηκος» την χρησιμοποιούσαν οι πρόγονοί μας για τους πανούργους ανθρώπους που σε κλέβουν στο άψε-σβήσε πριν πάρεις μυρωδιά, όπως ακριβώς οι συμπαθέστατοι χιμπατζήδες. Να εννοούσαν, άραγε, τους Τυρρηνούς -Ετρούσκους που βρήκαν στο νησί; Άγνωστο…
    Όπως και να ‘χει, η πολύ σημαντική θέση του νησιού έφερε γρήγορα μεγάλη εμπορική και ναυτιλιακή ακμή. Οι ανασκαφές στη νεκρόπολη του Monte Vico έφεραν στο φως τα εργαστήρια μεταλλοτεχνίας και κεραμικής, αλλά και πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα που πιστοποιούν την εξάπλωση στη γη των Ετρούσκων του αρχαϊκού πολιτισμού των ελληνικών μητροπόλεων.
    Τον 4ο π.Χ. αιώνα οι Πηθικούσες πέρασαν στη ρωμαϊκή κυριαρχία ενώ τον Μεσαίωνα τις διεκδικούσαν Γερμανοί, Φράγκοι, Αραγωνέζοι ηγεμόνες και Βερβερίνοι πειρατές. Τότε πρωτοεμφανίστηκε και το σημερινό όνομα Ischia, παραφθορά ίσως, καθώς η ελληνική αποικία ονομαζόταν επί ρωμαϊκής-βυζαντινής αυτοκρατορίας «Insula Maior» (το μεγαλύτερο νησί) ή απλώς «Insula».
    Η Ιστορία είναι καλά αποτυπωμένη στο καλοδιατηρημένο Castello Aragonese του 15ου αιώνα και στη Villa Arbusto που στεγάζει το Αρχαιολογικό Μουσείο. Εκεί εκτίθεται το κύπελλο του Νέστορα μαζί με όλα τα άλλα αρχαιολογικά ευρήματα.
    Σήμερα το νησί είναι ένας αγαπημένος τουριστικός προορισμός, για celebrities και μη, και πάντα κρατά τον τίτλο της πρώτης ελληνικής αποικίας στη Δύση. Ας μην ξεχνάμε πως αμέσως μετά ακολούθησε η Kύμη (Cuma) στην Καμπανία, με οικιστές τον Ιπποκλή από την Κύμη Ευβοίας και τον Μεγασθένη από την Χαλκίδα, και μετά η Νεάπολις (Napoli), η Ζάγκλη ή Μεσσήνη (Messina) και η Νάξος (Giardini Naxos) στη Σικελία, το Ταυρομένιον (Taormina) και η Κατάνη (Catania).
    Αυτά μάς λένε οι αρχαίοι συγγραφείς και ειδικά ο Θουκυδίδης, που αναφέρεται εκτενώς στον αποικισμό της Σικελίας από τους Ευβοείς στο ΣΤ’ βιβλίο του (16ο έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου): https://www.mikrosapoplous.gr/thucy/vivlia/vivlio6.htm
    Την ίδια την Εύβοια, την «Μάκριν», την περιγράφει λεπτομερώς ο Στράβων στα «Γεωγραφικά» (Βιβλίο 10ο, κεφ.1ο)
    Ο διάσημος γεωγράφος της ύστερης αρχαιότητας αναφέρεται στην ιωνική και θρακική καταγωγή των Ευβοέων, στην ιστορία και στη γεωφυσική ιδιαιτερότητα του νησιού τους και στο «ἀψευδέστατον μαντεῖον τοῦ Σελινουντίου Ἀπόλλωνος» στις Ροβιές που στην εποχή του λέγονταν Οροβίαι και βρίσκονταν πολύ κοντά στον πανάρχαιο ελαιώνα που έγινε στάχτη.

  2. Κ.Τζιαμπάσης

    Μια παλιά εργασία για την Ischia δημοσιευμένη στα ελληνικά: Κ.Χ. Τζιαμπασης, Η Πιθηκούσα (ISCHIA) της Μεγάλης Ελλάδας, ΑΕΡΟΠΟΣ ν.:19 1998, (05-06.1998), σ.:4-5 ήταν το πρώτο συνολικό άρθρο στα ελληνικά για την Ischia όπου όλες αυτές οι πληροφορίες αναγράφονται αναλυτικά και όπου δίδεται εκτενής βιβλιογραφία για το μεγαλύτερο νησί της Καμπανίας, όμως η τελευταία ανακάλυψη των ερευνητών της Πάντοβα ρίχνει φως στο περιεχόμενο του Τάφου 168 και θέτει νέα επιστημονικά ερωτήματα.

newsletter banner anagnostis