Μια εξαιρετικά καινοτόμα αρχαιολογική μελέτη φέρνει στο φως νέα δεδομένα για το πώς σχεδιάζονταν και χρησιμοποιούνταν οι πρώτοι οργανωμένοι δρόμοι της Ευρώπης, οι περίφημες μυκηναϊκές οδικές αρτηρίες της Εποχής του Χαλκού. Με τη βοήθεια προηγμένης υπολογιστικής προσομοίωσης, ερευνητές από την Ελλάδα, τη Σουηδία και τη Σερβία κατάφεραν να ανασυνθέσουν με εντυπωσιακή ακρίβεια την πραγματική χάραξη των δρόμων που συνέδεαν τα μυκηναϊκά ανάκτορα, τα λιμάνια και τους εμπορικούς κόμβους της Πελοποννήσου.
Η μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στο Journal of Archaeological Science, αξιοποιεί τη μέθοδο Least-Cost Path (LCP) σε συνδυασμό με το πακέτο Movecost στο λογισμικό R – ένα πανίσχυρο εργαλείο ανοιχτού κώδικα που επιτρέπει την ακριβή προσομοίωση της ανθρώπινης και μηχανικής κίνησης σε τρισδιάστατο τοπίο. Οι ερευνητές Christopher Nuttall και Jovan Kovačević εξετάζουν πώς το έδαφος, η κλίση και τα φυσικά εμπόδια επηρέαζαν τις διαδρομές που ακολούθησαν οι αρχαίοι μηχανικοί πριν από περίπου 3.500 χρόνια.
Ψηφιακή ανακατασκευή των γνωστότερων μυκηναϊκών δρόμων
Η ομάδα βασίστηκε σε τρία διατηρημένα τμήματα αρχαίων δρόμων που αποτελούν κομβικά παραδείγματα μυκηναϊκής μηχανικής:
1. Πύλος – Ρυζόμυλος (Μεσσηνία)
Διαδρομή που ενώνει σημαντικά μυκηναϊκά κέντρα της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου και παρουσιάζει εντυπωσιακά λίθινα έργα. Παρότι η χρονολόγηση δεν έχει επιβεβαιωθεί ανασκαφικά, τα χαρακτηριστικά της παραπέμπουν ξεκάθαρα στη μυκηναϊκή περίοδο.
2. Τίρυνθα – Επίδαυρος (Αργολίδα)
Ένας από τους πιο γνωστούς και καλύτερα σωζόμενους δρόμους, με κορυφαίο μνημείο τη Μυκηναϊκή Γέφυρα του Αρκαδικού, μοναδικό κυκλώπειο οικοδόμημα που παραμένει λειτουργικό έως σήμερα. Η διαδρομή συνέδεε τον Αργολικό με τον Σαρωνικό Κόλπο.
3. Δρόμος Μ1 από τις Μυκήνες
Ένα δίκτυο που ξεκινά από την ακρόπολη των Μυκηνών και διασπείρεται προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Ο τελικός του προορισμός δεν είναι σαφής, κάτι που το καθιστά ιδανικό αντικείμενο υπολογιστικής διερεύνησης.
Οι διαδρομές αυτές τροφοδότησαν τα μοντέλα με ρεαλιστικά σημεία αναφοράς, επιτρέποντας τη σύγκριση των ψηφιακών χαράξεων με τα πραγματικά αρχαιολογικά ευρήματα.
Ποια μοντέλα κίνησης αποκάλυψαν την αλήθεια;
Για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων, οι ερευνητές δοκίμασαν πέντε ομάδες λειτουργιών που προσομοιώνουν διαφορετικούς τρόπους μετακίνησης: από ανθρώπινη πεζοπορία μέχρι κίνηση τροχοφόρων.
Το αποτέλεσμα ήταν αποκαλυπτικό: Το μοντέλο που ταιριάζει περισσότερο με τους αυθεντικούς μυκηναϊκούς δρόμους είναι αυτό που προσομοιώνει την κίνηση τροχοφόρων οχημάτων (WCS).
Με άλλα λόγια, οι Μυκηναίοι δεν κατασκεύαζαν απλά μονοπάτια· δημιουργούσαν δρόμους κατάλληλους για άρματα και κάρα, προσαρμοσμένους στις ανάγκες διακίνησης φορτίων και ανθρώπων. Η βέλτιστη κλίση που εντόπισε το μοντέλο – από 3% έως 9% – ανταποκρίνεται ακριβώς στις απαιτήσεις ενός φορτωμένου τροχοφόρου.
Μοναδική εξαίρεση αποτέλεσε ο δρόμος Τίρυνθας – Επιδαύρου, όπου οι λειτουργίες πεζοπορίας έδωσαν καλύτερη σύμπτωση, γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι επρόκειτο αρχικά για μονοπάτι πεζών που αργότερα μνημειοποιήθηκε.
Ο ρόλος των δρόμων: Σύνδεση παλατιών, λιμανιών και εμπορικών κόμβων
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εύρημα ότι ο δρόμος Τίρυνθας – Επιδαύρου πιθανότατα ξεκινούσε από το αρχαίο λιμάνι του Ναυπλίου, στοιχείο που ενισχύει την υπόθεση ότι λειτουργούσε ως βασική εμπορική αρτηρία, συνδέοντας τα λιμάνια του Αργολικού και του Σαρωνικού.
Όσον αφορά τον μυστηριώδη δρόμο Μ1 των Μυκηνών, τα ψηφιακά μοντέλα δεν επιβεβαιώνουν ότι οδηγούσε απευθείας στην Κόρινθο. Αντίθετα, προτείνουν πιθανές διαδρομές προς:
- το λιμάνι του Καλαμιανού,
- ή τον Άγιο Βασίλειο, περιοχή με πιθανή τελετουργική σημασία.
Τι σημαίνει η μελέτη για την αρχαιολογία του τοπίου
Τα συμπεράσματα επιβεβαιώνουν ότι οι μυκηναϊκοί δρόμοι δεν ήταν απλώς διαδρομές μετακίνησης, αλλά κρίσιμες υποδομές για το εμπόριο, την επικοινωνία και τη διοίκηση του πρώτου μεγάλου πολιτισμού της ηπειρωτικής Ελλάδας. Η μελέτη προτείνει μια πιο σύνθετη εικόνα των οδικών δικτύων τους, όπου η αποτελεσματική μεταφορά φορτίων ήταν πρωταρχικός παράγοντας σχεδιασμού.
Χάρη στην τεχνολογία GIS και τα σύγχρονα υπολογιστικά εργαλεία, οι αρχαιολόγοι μπορούν πλέον να «ταξιδέψουν» ξανά στους δρόμους των Μυκηναίων και να προσεγγίσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τον τρόπο που οργάνωναν τον χώρο και τον χρόνο τους.
