Η Νταϊάν Φόσεϊ υπήρξε μία από τις πιο ξεχωριστές και αφοσιωμένες επιστήμονες του 20ού αιώνα. Η δράση και η συνεισφορά της στον χώρο της πρωτευοντολογίας δεν περιορίστηκε στη μελέτη των ορεσίβιων γορίλων αλλά εξελίχθηκε σε έναν άνευ προηγουμένου αγώνα για την προστασία τους.
της Ιωάννας Ιωαννίδη
Η ζωή της, γεμάτη δυσκολίες και κινδύνους, αποδεικνύει πως η πίστη σε έναν σκοπό μπορεί να αλλάξει την αντίληψη ολόκληρου του κόσμου.
Γεννημένη το 1932 στο Σαν Φρανσίσκο, η Φόσεϊ έδειξε από νεαρή ηλικία τη βαθιά της αγάπη για τα ζώα. Παρότι οι πρώτες της σπουδές ξεκίνησαν στον χώρο των οικονομικών και της εργοθεραπείας, τελικά η καρδιά της την οδήγησε στην Αφρική. Εργαζόταν σε νοσοκομείο παίδων και παράλληλα φρόντιζε ζώα σε φάρμα, όμως η επιθυμία της να γνωρίσει την άγρια φύση της Αφρικής την ώθησε να ξοδέψει ένα ολόκληρο ετήσιο εισόδημα για να πραγματοποιήσει αυτό το όνειρο.
Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της το 1963, γνώρισε τυχαία τον ανθρωπολόγο Λούις Λήκι, ο οποίος την ενθάρρυνε να ασχοληθεί με τη μελέτη των γορίλων, όπως είχε κάνει η Τζέην Γκούντολ με τους χιμπατζήδες. Το 1967, η Φόσεϊ ίδρυσε το Ερευνητικό Κέντρο Καρισόκι στα δάση της Ρουάντα. Εκεί, σε εξαιρετικά δύσκολες καιρικές και περιβαλλοντικές συνθήκες, ξεκίνησε τη μελέτη των γορίλων, πλησιάζοντάς τους με υπομονή και σεβασμό, αντιγράφοντας τις κινήσεις και τις συμπεριφορές τους ώστε να την αποδεχτούν.
Η Φόσεϊ δεν περιορίστηκε στη θεωρητική παρατήρηση αλλά υιοθέτησε μια βιωματική και συναισθηματικά εμπλεκόμενη μέθοδο μελέτης, ζώντας μέσα στα ίδια τα οικοσυστήματα που μελετούσε και χτίζοντας σχέσεις εμπιστοσύνης με τα ζώα. Η προσέγγισή της αυτή, που αποκλίνει από τον ψυχρό, αντικειμενικό τρόπο της τότε κυρίαρχης επιστημονικής αντρικής κουλτούρας, της επέτρεψε να κατανοήσει τους γορίλες σε βάθος και να αποδομήσει το στερεότυπο του άγριου και επικίνδυνου θηρίου. Αντιθέτως, με χιλιάδες ώρες παρατήρησης, η Φόσεϊ κατέγραψε ελάχιστα περιστατικά επιθετικής συμπεριφοράς και κανένα απέναντι σε ανθρώπους.
Η δράση της όμως δεν περιορίστηκε στην επιστήμη. Η Νταϊάν Φόσεϊ εξελίχθηκε σε ένθερμη ακτιβίστρια, ιδρύοντας ομάδες περιπολιών για την αποτροπή της λαθροθηρίας. Οι προσπάθειές της είχαν ουσιαστικά αποτελέσματα: καταστράφηκαν εκατοντάδες παγίδες, συνελήφθησαν λαθροκυνηγοί και ανακόπηκαν δραστηριότητες που απειλούσαν το είδος με εξαφάνιση. Η αποφασιστικότητα της Φόσεϊ, όμως, της δημιούργησε εχθρούς. Συγκρούστηκε με οργανισμούς, κρατικές δομές και τουριστικά συμφέροντα, κατηγορώντας τους για αδιαφορία ή ακόμη και συνέργεια στη λαθροθηρία. Παρά τις απόπειρες αποδόμησης της εικόνας της, η ίδια παρέμεινε αφοσιωμένη στον σκοπό της.
Η απώλεια του αγαπημένου της γορίλα, Ντίτζιτι, από επίθεση λαθροκυνηγών, την συγκλόνισε βαθιά και την ώθησε να γράψει το βιβλίο της Gorillas in the Mist, το οποίο αργότερα μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο. Σκοπός της ήταν να αφυπνίσει την παγκόσμια κοινή γνώμη για τους γορίλες και τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν. Η δράση της δεν άρεσε σε όλους. Συχνά κατηγορήθηκε – άδικα – για σκληρή ή ακραία συμπεριφορά προς τους ντόπιους, ενώ η επιλογή της να μην παντρευτεί ή να αποκτήσει παιδιά σχολιάστηκε με σφοδρότητα. Για πολλούς, δεν θεωρήθηκε «κανονική» γυναίκα. Για άλλους, δεν θεωρήθηκε «κανονική» επιστήμονας, επειδή εισήγαγε μια «θηλυκή» προσέγγιση στην έρευνα, βασισμένη στη βιωματική εμπλοκή και τη συναισθηματική σχέση με το αντικείμενο μελέτης.
Το 1985, η Νταϊάν Φόσεϊ βρέθηκε δολοφονημένη στην καλύβα της. Παρόλο που οι συνθήκες της δολοφονίας της παραμένουν αδιευκρίνιστες, θεωρείται βέβαιο ότι σχετίζεται με τον ακτιβισμό της κατά της λαθροθηρίας και του τουριστικού εκμεταλλευτισμού. Η σορός της θάφτηκε πλάι στους αγαπημένους της γορίλες.
Κι όμως, το έργο της δεν χάθηκε με τον θάνατό της. Η Φόσεϊ άφησε πίσω της έναν ανεκτίμητο πλούτο γνώσης και έμπνευσης. Χάρη στις προσπάθειές της, ο πληθυσμός των γορίλων που βρισκόταν στο χείλος της εξαφάνισης έχει πλέον αυξηθεί σημαντικά.
Οι γυναίκες του σήμερα μπορούν να αντλήσουν πολλά από τη ζωή και το έργο της. Η Νταϊάν Φόσεϊ απέδειξε πως η επιμονή, η ευαισθησία και η προσωπική δέσμευση μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Υπήρξε παράδειγμα τόλμης και ακεραιότητας, ακόμη και σε ένα περιβάλλον που δεν την υποδέχθηκε πάντα θετικά. Η πορεία της υπενθυμίζει ότι η φροντίδα, η ενσυναίσθηση και η επιστημονική ακρίβεια δεν είναι αντίθετες δυνάμεις· μπορούν, αντιθέτως, να συνυπάρξουν και να δημιουργήσουν νέους δρόμους για τη γνώση και την ανθρωπότητα.
Η Νταϊάν Φόσεϊ δεν υπήρξε μόνο επιστήμονας. Υπήρξε μαχήτρια, οραματίστρια και πρότυπο για κάθε γυναίκα που πιστεύει στη δύναμη της προσφοράς και του πάθους.
