Με κάθε λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια εορτάστηκε στον Ιερό Ναό της Παναγίας στο Ναύπλιο, η εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού σήμερα Κυριακή 14 Σεπτεμβρίου 2025.
Η Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού είναι μία σταθερή θρησκευτική εορτή που έχει καθοριστεί να εορτάζεται στις 14 Σεπτεμβρίου από την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Η Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού τιμάται και από την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία και από την Καθολική Εκκλησία.
Σύμφωνα με τους συναξαριστές η εορτή γίνεται για την πρώτη Ύψωση του Τιμίου Σταυρού που έγινε στις 14 Σεπτεμβρίου το 335 μ.Χ. ενώ κάποιοι άλλοι συναξαριστές υποστηρίζουν ότι η εορτή αυτή γίνεται για τη δεύτερη Ύψωση του Τιμίου Σταυρού δηλαδή για την Ύψωση του 629 μ.Χ.
Την ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού γιορτάζουνε τα ονόματα: Θεοκλής, Θεοκλέας, Θεόκλεια, Σταύρος, Σταύρακας, Σταυράκιος, Σταυρής, Σταυριανός, Σταυράκης, Σταυρούλα, Σταυριανή, Σταυρίνα, Σταυρία.
Η πρώτη Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού
Η επίσκεψη της Αγίας Ελένης στους Αγίους Τόπους
Η Αγία Ελένη το 326 μ.Χ. επισκέφτηκε την πόλη της Ιερουσαλήμ για να ασπαστεί και να προσκυνήσει τους Αγίους Τόπους με σκοπό να ευχαριστήσει τον Θεό για τις μεγάλες επιτυχίες του υιού Κωνσταντίνου. Όμως ο Θείος ζήλος έκανε την Ελένη να αρχίσει βαθιές έρευνες για την ανεύρεση του Τίμιου Σταυρού.
Το συμβάν στον Γολγοθά
Στον Γολγοθά υπήρξε ένας ναός που ήταν ειδωλολατρικός και ήταν αφιερωμένος στη θεά Αφροδίτη τον οποίον η Αγία Ελένη τον γκρέμισε και άρχισε τις ανασκαφές για την ανεύρεση του Τίμιου Σταυρού. Τότε βρέθηκαν τρεις σταυροί αλλά δεν γνώριζαν ποιος σταυρός ήταν του Ύψιστου. Τότε ο Μακάριος Α΄ ο Πατριάρχης των Ιεροσολύμων άρχισε μια δέηση μαζί με άλλους πρεσβύτερους και αφού τελείωσε η δέηση ακούμπησαν τους τρεις σταυρούς με το σώμα μιας πεθαμένης γυναίκας. Εκείνη τη στιγμή όταν ακούμπησε τον τρίτο σταυρό η γυναίκα αναστήθηκε αμέσως. Αυτή η είδηση διαδόθηκε γρήγορα σε όλα τα μέρη της Ιερουσαλήμ. Πλήθη Χριστιανών έτρεξαν για να ασπαστούν και να προσκυνήσουν τον Τίμιο Σταυρό.
Επειδή όμως συνέβησαν πολλά ατυχήματα κατά τον συνωστισμό οι φύλακες ύψωσαν τον Τίμιο Σταυρό στις 14 Σεπτεμβρίου το 335 μ.Χ. μέσα στον Ιερό Ναό της Αναστάσεως σε ψηλό μέρος για να μπορέσουν να τον δουν και να τον προσκυνήσουν όλοι οι πιστοί του Χριστιανισμού. Επίσης μερικοί συναξαριστές αναφέρουν την ημέρα αυτή και την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού που έγινε στην Κωνσταντινούπολη το 628 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Ηράκλειο που πήρε ξανά τον Τίμιο Σταυρό από τους Πέρσες που τον είχανε αρπάξει από τους Αγίους Τόπους.
Η δεύτερη Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού
Η αρπαγή του Τιμίου Σταυρού από τους Πέρσες
Όταν οι Πέρσες κατάκτησαν την Πόλη της Παλαιστίνης το 613 μ.Χ. έκαψαν και κατέστρεψαν τις αγιογραφίες και τα ιερά προσκυνήματα των εκκλησιών και πήραν μαζί τους για πολεμικό λάφυρο τον Τίμιο Σταυρό επειδή τον θεώρησαν ως μαγικό από τα γεγονότα που συνέβησαν το 326 μ.Χ.
Η επιστροφή του Τιμίου Σταυρού στην Κωνσταντινούπολη και ύστερα στα Ιεροσόλυμα
Ύστερα από την πανηγυρική νίκη του Ηρακλείου εναντίων των Περσών έφερε ξανά τον Τίμιο Σταυρό, το ιερό σύμβολο του Χριστιανισμού στην Κωνσταντινούπολη όπου και τον ύψωσε ξανά σε ψηλό μέρος στις 14 Σεπτεμβρίου το 629 μ.Χ. και ύστερα τον μετέφεραν στα Ιεροσόλυμα. Τέλος το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων τεμάχισε τον Τίμιο Σταυρό σε Τίμιο Ξύλο διανέμοντας το σε όλη την Εκκλησία, πιστεύοντας ότι ο Σταυρός του Ιησού Χριστού ανήκει για όλες τις εκκλησίες της Οικουμένης.
Τα ξεχωριστά έθιμα ανά την Ελλάδα
Η γιορτή του Σταυρού έχει ιδιαίτερη σημασία για τους γεωργούς, διότι αποτελεί την αφετηρία της νέας χρονιάς, ενόψει της σποράς.
Οι γεωργοί φέρνουν στην εκκλησία μείγμα από τα δημητριακά που θα σπείρουν για να δεχθούν την ειδική ευλογία του ιερέα: «Βλαστήσαι την γην, και δούναι σπέρμα το σπείροντι, και άρτον εις βρώσιν» («Ευχή επί ευλογήσει του σπόρου»).
Την ημέρα του Σταυρού, οι ναυτικοί συνήθιζαν να σταματούν τα μακρινά ταξίδια με ιστιοφόρα, όπως συμβούλευε η παροιμία: «Του Σταυρού, σταύρωνε και δένε».
Με το βασιλικό που παίρνουν από την εκκλησία, οι νοικοκυρές συνηθίζουν να φτιάχνουν το προζύμι της χρονιάς (Πήλιο, Κορώνη κ.ά).
Όταν ο Γεώργιος Μέγας απεσταλμένος από την Ακαδημία Αθηνών επισκέφτηκε το Κατάλακκο για να καταγράψει τα έθιμα της Λήμνου, οι Λημνιές του είπαν: «κάθε σπίτι, κάθε νοικοκυρά φέρνει ένα κουμάρ’ με νερό στην εκκλησιά, τ’ αφήνουν στη μέση της εκκλησίας, όπου γίνεται ο αγιασμός, και μετά το παίρνουν.
Με τον αγιασμό αυτό κάνουν το προζύμι της χρονιάς το κάνουν καινούργιο. Το παλιό το σβούν΄ το ζυμώνουν την τελευταία εβδομάδα». Ακόμα και οι Τουρκάλες ήθελαν να πάρουν αγιασμό και σταυρολούλουδα. Κάποτε μια Τουρκάλα από την Κώμη ρώτησε κάποιες Λημνιές της Καλλιόπης γιατί το ψωμί τους είναι γλυκό και δε μουχλιάζει.
-Γιατί στη ζύμη μέσα βάζουμε Αγιασμό από τη γιορτή του Σταυρού, στις 14 Σεπτεμβρίου απάντησαν οι Λημνιές.
-Θα μου δώσετε και μένα, ρώτησε η Τουρκάλα. Αμηχανία. Οι Λημνιές βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη θέση.
Πως να δώσουν αγιασμό σε μια μουσουλμάνα. Από την άλλη δεν ήθελαν να αρνηθούν. Έτσι της έδωσαν απλό νερό και της είπαν πως ήταν αγιασμός. Και το θαύμα έγινε. Η πίστη της Τουρκάλας ότι το νερό που της έδωσαν οι Λημνιές ήταν αγιασμός, φούσκωσε το ψωμί, το έκανε γλυκό και δεν μούχλιασε. Όταν αργότερα η Τουρκάλα τις ευχαρίστησε εκείνες δεν αποκάλυψαν την απάτη τους.
Στην Αίγινα αναβιώνει ο λεγόμενος «Λειδινός», μία μιμητική παράσταση, με μοιρολογήματα και ταφή ενός ομοιώματος μικρού παιδιού, έθιμο με πιθανότατα αρχαία καταγωγή. Ακολουθεί η προσφορά κολλύβων και η τελετουργία κλείνει με χορούς και τραγούδια. Οι επιλογικοί στίχοι του μοιρολογιού:
Πάλι θα ρθεις, Λειδινέ μου
Με του Μάρτη τις δροσιές
Με τ’ Απριλη τα λουλούδια
Τσαι του Μάη τις δουλειές…
Ήρθε η ώρα να μας φύγεις,
πάαινε εις το καλό,
τσαι με το καλό να έρθεις
τσ’ όλους να μας βρεις γερούς…
Ο «Λειδινός» («Δειλινός» με αντιμετάθεση δ και λ) είναι ένα δρώμενο, όπου κυριαρχεί το στοιχείο του θανάτου ως προϋπόθεση για τη νέα ζωή, με αυτονόητο τον συμβολισμό που αφορά τον μαρασμό της φύσης και την αναγέννησή της κάθε χρόνο.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος α’.
Σῶσον Κύριε τὸν λαόν σου καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν σου, νίκας τοῖς Βασιλεῦσι κατὰ βαρβάρων δωρούμενος καὶ τὸ σὸν φυλάττων διὰ τοῦ Σταυροῦ σου πολίτευμα.
