Τα πανηγύρια δεν είναι απλώς εκδηλώσεις διασκέδασης – είναι συνυφασμένα με τον πολιτισμικό ιστό της ελληνικής υπαίθρου. Κάθε πλατεία που γεμίζει, κάθε λαϊκό γλέντι που στήνεται σε ένα χωριό, είναι ζωντανή μνήμη της ζωής του χωριού, παράδοση που κρατά ζωντανό το πνεύμα του τόπου. Όμως υπάρχει μια στιγμή που το παραδοσιακό παύει να είναι αυθεντικό και γίνεται εργαλείο για εύκολα πολιτικά οφέλη, μικροεξυπηρετήσεις ή και ξεκάθαρη σπατάλη.
Γράφει ο Άκης Γκάτζιος
Εκεί ακριβώς πρέπει να σταθούμε κριτικά: ποιος πληρώνει το γλέντι; Ποιοι ωφελούνται και ποιοι επιβαρύνονται;
Η είδηση πως επί προηγούμενης διοίκησης του δήμου Ναυπλιέων δαπανήθηκαν χιλιάδες ευρώ για την επιδότηση πανηγυριών -συχνά υπέρ ιδιωτών ή συλλόγων με εισπρακτικό σκοπό- προκάλεσε δικαιολογημένα αντιδράσεις. Δεν είναι απλώς ένα τοπικό θέμα. Είναι ένα εθνικό ερώτημα που αφορά το πού πάνε τα χρήματα των φορολογουμένων σε μια εποχή που τα κοινωνικά προβλήματα πιέζουν ασφυκτικά.
Ας μην ωραιοποιούμε την κατάσταση: τα περισσότερα πανηγύρια είναι επιχειρηματικά εγχειρήματα. Ο κόσμος αγοράζει σουβλάκια, γουρνοπούλα, μπύρες, σε κάποιες περιπτώσεις πληρώνει είσοδο, οι μερακλήδες αφήνουν χρήμα στους καλλιτέχνες. Και καλά κάνουν. Όμως, γιατί πρέπει αυτά τα events να επιδοτούνται με δημοτικό χρήμα όταν πρόκειται για κερδοφόρες διοργανώσεις; Δεν είναι εκδηλώσεις φιλανθρωπίας, ούτε δράσεις κοινωνικής πρόνοιας.
Το φαγητό και το ποτό πληρώνονται – δεν προσφέρονται δωρεάν. Δεν είναι παροχή του δήμου προς τους δημότες. Είναι μέρος της εμπορικής δραστηριότητας που διοργανώνει ο εκάστοτε ιδιώτης ή σύλλογος. Άρα, γιατί να αναλαμβάνει ο δήμος το κόστος για ήχο, φώτα, υποδομές και άλλες διευκολύνσεις;
Από την Ήπειρο ως την Κρήτη και από τη Θράκη ως την Πελοπόννησο, ο κόσμος θέλει τα πανηγύρια, τα αγαπά και τα περιμένει. Κανείς δεν ζητά να σβήσουν τα πανηγύρια. Δεν πρέπει. Είναι αυθεντική ανάγκη των τοπικών κοινωνιών – ειδικά σήμερα, που η απομόνωση, η μετανάστευση και η οικονομική δυσκολία έχουν ερημώσει τα χωριά. Χρειάζονται. Αλλά μπορούν να οργανώνονται με πιο υπεύθυνο και δίκαιο τρόπο.
Από την Αργολίδα σε όλη την Ελλάδα
Η υπόθεση έχει πανελλήνιο ενδιαφέρον. Κάθε δήμος που αυτή την εποχή ετοιμάζει το πρόγραμμα των καλοκαιρινών εκδηλώσεων, οφείλει να κάνει την αυτοκριτική του. Μήπως στηρίζει πάντα τους ίδιους; Μήπως επιδοτεί εμμέσως ιδιώτες; Μήπως χρησιμοποιεί τον «πολιτισμό» ως άλλοθι;
Τα πανηγύρια είναι ζωντανά. Ας μείνουν έτσι – χωρίς να γίνουν σκιές των χρηματοδοτών τους. Ο πολιτισμός ανθίζει όταν υπάρχει σεβασμός, δημιουργία, συμμετοχή. Όχι όταν λειτουργεί ως άλλοθι για ρουσφέτια και πελατειακές σχέσεις.
Στο Ναύπλιο έγινε μια τομή που ξεπερνά τα στενά όρια της πόλης. Άνοιξε μια συζήτηση που πρέπει να φτάσει και σε άλλους δήμους της χώρας: Τι εννοούμε τελικά ως πολιτισμό; Και πόσο κοστίζει —και σε ποιους;
Τα πανηγύρια έχουν εξελιχθεί: από αυθόρμητες τοπικές γιορτές σε γεγονότα με ήχο, φώτα, μπάντες, εισιτήρια και ταβέρνες με τιμές… φεστιβάλ. Και αυτό δεν είναι κακό, αν γίνεται με διαφάνεια και λογική. Το πρόβλημα ξεκινά όταν ο δήμος, δηλαδή οι πολίτες μέσω των δημοτικών τελών, πληρώνουν το “στήσιμο” αυτών των πανηγυριών, ενώ οι εισπράξεις -όχι αμελητέες- καταλήγουν σε συλλόγους ή επιχειρηματίες χωρίς ξεκάθαρη ανταποδοτικότητα.
Κοινωνική πρόνοια ή πολιτιστικό φολκλόρ;
Η επιχειρηματολογία πως «τα πανηγύρια είναι πολιτισμός» έχει βάση. Έχουν παραδοσιακή αξία, κοινωνική συνοχή, ιστορική συνέχεια. Κανείς δεν το αμφισβητεί. Όμως το επιχείρημα αυτό δεν αρκεί για να τα χρηματοδοτούμε ανεξέλεγκτα.
Ειδικά όταν την ίδια στιγμή κοινωνικές δομές -όπως τα γηροκομεία, οι δομές πρόνοιας ή η συντήρηση των σχολικών κτιρίων- στενάζουν από υποχρηματοδότηση. Εκεί δεν είναι πολιτισμός; Δεν είναι κοινό όφελος η μέριμνα για τους ευάλωτους;
Η κουλτούρα του «δώσ’ του και μη ρωτάς»
Η συζήτηση δεν είναι για το αν θα σταματήσουν τα πανηγύρια. Αντίθετα. Ο κόσμος τα θέλει, τα έχει ανάγκη – ειδικά στην επαρχία, όπου είναι ίσως η μοναδική μεγάλη “γιορτή” μέσα στο καλοκαίρι.
Αλλά υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι για να συνεχιστούν, χωρίς να επιβαρύνεται ο δημότης.
Η ευκολία με την οποία εγκρίνονται δαπάνες για πανηγύρια και εκδηλώσεις -όταν αυτές έχουν “παραδοσιακό” περίβλημα και δημοφιλία- δείχνει μια βαθύτερη παθογένεια: την κουλτούρα της ανοχής στη σπατάλη, αρκεί να συνοδεύεται από γουρνοπούλα και μουσική.
Δεν είναι όλοι οι διοργανωτές ίδιοι, φυσικά. Υπάρχουν και σοβαρές προσπάθειες, με προστιθέμενη αξία για τον τόπο. Αλλά το φαινόμενο της κατασπατάλησης πόρων για «λαϊκή διασκέδαση» χωρίς καμία ανταποδοτικότητα, πρέπει να σταματήσει.
Ας μην κρυβόμαστε πίσω από την “παράδοση”. Ο πολιτισμός δεν είναι οι μπύρες που πωλούνται στα τραπέζια. Είναι η αισθητική, η συμμετοχή, η ποιότητα. Και τα καλά πανηγύρια δεν είναι ακριβά – είναι οργανωμένα, ειλικρινή και με βάση την κοινότητα.
Αυτό που ζητείται δεν είναι να σβήσουν οι μουσικές. Είναι να σεβόμαστε το κοινό ταμείο και να μην ξεπουλάμε τον δημόσιο χαρακτήρα της αυτοδιοίκησης για λίγες ψήφους και μερικά μεροκάματα.
Ο κόσμος θέλει τα πανηγύρια – μπορούμε να τα κρατήσουμε χωρίς σπατάλες
Η λογική αυτή είναι επικίνδυνη για την ίδια τη Δημοκρατία. Γιατί ποιος αποφασίζει ποιος θα πάρει «δωρεάν» υποδομές για να διοργανώσει το πανηγύρι; Ποιος επιλέγει τον τραγουδιστή; Ποιος διαχειρίζεται τα έσοδα από το ποτό, το σουβλάκι, τον πάγκο;
Όταν η δημοτική αρχή γίνεται σπόνσορας συγκεκριμένων επιχειρηματικών ή παραταξιακών συμφερόντων, τότε ανοίγεται ο δρόμος για αδιαφάνεια, ευνοιοκρατία και πελατειακές σχέσεις. Και αυτό δεν αφορά μόνο το Ναύπλιο – είναι εικόνα που επαναλαμβάνεται σε δεκάδες δήμους, με ελαφρώς διαφορετικές παραλλαγές.
Κανείς δεν ζητά να σβήσουν τα πανηγύρια. Δεν πρέπει. Αλλά μπορούν να οργανώνονται με πιο υπεύθυνο και δίκαιο τρόπο. Μερικές προτάσεις:
- Αντί για επιδότηση, συνεταιρισμός. Αν ιδιώτες θέλουν να διοργανώσουν ένα γλέντι, μπορούν να συνεργαστούν με τον δήμο με σαφείς όρους: μοιρασμένα έξοδα, κοινά οφέλη. Για παράδειγμα, ένα μέρος των εσόδων να επιστρέφει στο χωριό – π.χ. για την παιδική χαρά, τον φωτισμό ή το σχολείο.
- Διαφάνεια και ανοιχτή λογοδοσία. Κάθε εκδήλωση που χρηματοδοτείται από τον δήμο πρέπει να έχει δημοσιευμένο προϋπολογισμό, απολογισμό και σκοπό. Δεν αρκεί να λέμε «για τον πολιτισμό» – πρέπει να ξέρουμε πόσα, πού και γιατί.
- Στήριξη πολιτιστικών συλλόγων με δράση, όχι μόνο πανηγύρια. Υπάρχουν σύλλογοι που παλεύουν όλο τον χρόνο με μαθήματα χορού, παραδοσιακής μουσικής, τοπικής ιστορίας. Αυτοί αξίζουν στήριξη. Όχι εκείνοι που εμφανίζονται μόνο για το πανηγύρι.
- Επαγγελματική διοργάνωση με διαγωνισμούς – όχι αναθέσεις με το τηλέφωνο. Αν το πανηγύρι είναι εμπορικό, ας ακολουθήσει κανόνες εμπορίου: ανοιχτός διαγωνισμός για τη διοργάνωση, για τον ήχο, για τις υπηρεσίες. Όχι «τα δικά μας παιδιά».
Πανηγύρια με ψυχή, όχι με τιμολόγια
Τα πανηγύρια δεν πρέπει να καταργηθούν – πρέπει να προστατευθούν. Όχι ως ευκαιρία για ευκαιριακή διασκέδαση με δημόσιο χρήμα, αλλά ως ζωντανό κύτταρο πολιτισμού που ανήκει σε όλους, όχι σε λίγους. Αν πραγματικά θέλουμε να τα κρατήσουμε ζωντανά, ας τα απαλλάξουμε από τις στρεβλώσεις της μικροπολιτικής και της πελατειακής διαχείρισης.
Η τοπική αυτοδιοίκηση οφείλει να θέσει πλαίσιο: διαφάνεια, ίσους όρους για όλους τους διοργανωτές, προϋπολογισμούς που να ανταποκρίνονται στο όφελος για την κοινότητα. Οι σύλλογοι και οι ιδιώτες πρέπει να λειτουργούν με κανόνες, να επενδύουν και να επιστρέφουν αξία στην τοπική κοινωνία. Και οι δημότες -οι πραγματικοί χρηματοδότες- πρέπει να απαιτούν λογοδοσία.
Γιατί όταν ο πολιτισμός πληρώνεται με δημοτικά τέλη, τότε δεν πρόκειται πια για «ένα γλέντι στο χωριό», αλλά για ένα πολιτικό και ηθικό ζήτημα πρώτης γραμμής. Και αξίζει να το συζητήσουμε σοβαρά, πριν μας μείνει μόνο ο ήχος του κλαρίνου χωρίς τους ανθρώπους γύρω του.
