Στη Χώρα των Κυθήρων, στο νοτιότερο άκρο του νησιού, στέκεται αγέρωχο το Κάστρο των Κυθήρων, το σημαντικότερο και πιο αναγνωρίσιμο μνημείο της περιοχής. Στεγάζει αιώνες ιστορίας και αγναντεύει τα τρία πελάγη που το περιβάλλουν — Ιόνιο, Αιγαίο και Κρητικό — επιβεβαιώνοντας το προσωνύμιο που του δόθηκε: «Το Μάτι της Κρήτης».
Χτισμένο από τους Ενετούς τον 13ο αιώνα, το κάστρο, γνωστό ως Φορτέτσα (Fortezza), αποτέλεσε στρατηγικό παρατηρητήριο για τη ναυσιπλοΐα και την προστασία του νησιού. Από τα μέσα του Μεσαίωνα μέχρι και τα τέλη του 18ου αιώνα, το κάστρο βίωσε αλλεπάλληλες κυριαρχίες: Ενετοί, Βυζαντινοί, Οθωμανοί, Γάλλοι, Ρώσοι και Άγγλοι σημάδεψαν την πολυτάραχη πορεία του.
Από τον Βενιέρη στον Προβλεπτή
Η ενετική παρουσία στα Κύθηρα ξεκινά με τον Μάρκο Βενιέρη το 1207 και παγιώνεται το 1238 με τον γάμο του Βαρθολομαίου Βενιέρ με την κόρη του Έλληνα άρχοντα Ευδαιμονογιάννη. Η ενετική εξουσία διερράπη προσωρινά το 1279 όταν ο ιππότης Λικάριος, στην υπηρεσία του Βυζαντίου, κατέλαβε το νησί. Οι Βενιέρηδες επανήλθαν το 1308 και έλαβαν επίσημη αναγνώριση από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β’ το 1310.
Το 1530, η Γερουσία της Βενετίας αφαιρεί από την οικογένεια Βενιέρ τις διοικητικές τους εξουσίες, λόγω αυταρχικής διακυβέρνησης. Τον 16ο αιώνα, η διοίκηση περνά στον Προβλεπτή, αξιωματούχο με έδρα την Κρήτη, ενώ μετά το 1669 υπαγόταν διοικητικά στην Κέρκυρα.
Το κάστρο γνώρισε σύντομη οθωμανική κατοχή την περίοδο 1715–1718 και στη συνέχεια πέρασε διαδοχικά στους Γάλλους, Ρώσους-Τούρκους, ξανά Γάλλους και τέλος στους Άγγλους το 1809, έως την Ένωση με την Ελλάδα.
Η σημερινή μορφή και τα αξιοθέατα του κάστρου
Η σημερινή μορφή του κάστρου ανάγεται στο 1503, έτος μεγάλης ανακαίνισης από τους Ενετούς. Τα περισσότερα σωζόμενα τμήματα, οι επάλξεις και η χαρακτηριστική πρόσοψη χρονολογούνται από αυτή την περίοδο.
Στο εσωτερικό του κάστρου βρίσκονται πολλοί μικροί ναοί, με σημαντικότερο τον ναό της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας, πολιούχου του νησιού. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο ναός λειτουργούσε ως καθολικός μέχρι το 1806.
Δίπλα του στέκει το Παλάτι των Προβλεπτών, διοικητικό κέντρο της εποχής, το οποίο σήμερα στεγάζει το Ιστορικό Αρχείο Κυθήρων, ένα πολύτιμο θησαυροφυλάκιο με έγγραφα που χρονολογούνται από το 1560.
