Όταν πατάς το πόδι σου στον Άθωνα τη Μεγάλη Εβδομάδα, δεν ταξιδεύεις απλώς στον γεωγραφικό χώρο της Μακεδονίας. Βρίσκεσαι ξαφνικά σε έναν άλλο χρόνο – έναν χρόνο κυκλικό, λειτουργικό, έναν χρόνο που μετρά τις ημέρες όχι με ρολόγια αλλά με κωδωνοκρουσίες και αρχαία τροπάρια.
του Κωνσταντίνου Τζιαμπάση*
Το Άγιον Όρος, το «Περιβόλι της Παναγίας», ζει το Πάσχα όπως το έζησε αιώνες πριν – κι αυτό ακριβώς επιδιώκει αυτό το οδοιπορικό: να αφουγκραστεί την Ανάσταση μέσα από τις φωνές και τα αρώματα των Μονών του.
Μεγίστη Λαύρα – Η Σιωπή των Παθών
Πρώτος μας σταθμός, η Μεγίστη Λαύρα, ιδρυθείσα το 963 μ.Χ. από τον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη. Την Μεγάλη Πέμπτη, καθώς κατεβαίνεις τα πέτρινα σκαλοπάτια προς το καθολικό, αισθάνεσαι πως συμμετέχεις κι εσύ στα Πάθη του Χριστού. Οι ψαλμωδίες των Δώδεκα Ευαγγελίων αντιλαλούν από τις κόγχες και τις μαρμάρινες κολόνες, και ο σταυρός στήνεται σιωπηλά, χωρίς φωνές ή εντυπωσιασμούς. Μετά την ακολουθία, στη λιτή τράπεζα, προσφέρεται χλιαρό
χαμομήλι και ξερό ψωμί – οι παλαιές παραδόσεις δεν καταργούνται ποτέ εδώ.
Ιβήρων – Η Πύλη της Αναστάσεως
Καθώς προχωρούμε ανατολικά, φτάνουμε στη Μονή Ιβήρων, χτισμένη από Γεωργιανούς μοναχούς. Εδώ, η εικόνα της Παναγίας Πορταΐτισσας, που φυλάσσεται στην είσοδο της Μονής, μοιάζει να σε υποδέχεται στην Ανάσταση πριν ακόμη ακουστεί το «Χριστός Ανέστη». Το Μεγάλο Σάββατο, αργά τη νύχτα, οι μοναχοί εξέρχονται με κεριά από τα κελλιά και κατακλύζουν τον πρόναο. Όταν ο λειτουργός ψάλλει το «Δεῦτε λάβετε φῶς», η εικόνα φωτίζεται ολόκληρη από τις φλόγες και μοιάζει να χαμογελά. Ολόκληρη η αυλή λάμπει, και η Ανάσταση δεν είναι πια ψαλμός – είναι πραγματικότητα.
Χιλανδαρίου – Η Λειτουργία των Δακρύων
Στην σερβική Μονή Χιλανδαρίου, η Ανάσταση είναι βαθιά συγκινητική. Οι ψαλμοί ακούγονται σε σερβοσλαβική γλώσσα, τα πρόσωπα των μοναχών είναι αυστηρά και καρτερικά. Η θεία λειτουργία της Κυριακής γίνεται με μεγάλη ευλάβεια και μυσταγωγία. Η κουζίνα εδώ τηρεί αυστηρά τον κανόνα: μαγειρεμένο ρύζι με μανιτάρια του δάσους, λίγη ψητή πατάτα, ελιές, και ένα κόκκινο αυγό. Το κρασί –
βαρύ, αγιορείτικο – θυμίζει περισσότερο αίμα θυσίας παρά πανηγυρική ευωχία.
Βατοπαιδίου – Η Τελετουργία της Αγάπης
Στη Μονή Βατοπαιδίου, η οποία ξεχωρίζει για τη θεολογική της παιδεία και το αρχαιολογικό της βάθος, ο Εσπερινός της Αγάπης το απόγευμα της Κυριακής είναι θεσμός. Εκεί διαβάζεται το Ευαγγέλιο σε πολλές γλώσσες – ελληνικά, ρωσικά, ρουμανικά, αραβικά, ακόμη και στα λατινικά. Η χειρονομία αυτή είναι περισσότερο από συμβολική: είναι πράξη καθολικής ελπίδας. Στην τράπεζα, μετά τον Εσπερινό, η μοναστηριακή κουζίνα φανερώνει τη μαεστρία της: παραδοσιακή ψαρόσουπα, βραστό κριθάρι με σταφίδες και μαγειρεμένα χόρτα με λάδι – όλα σερβιρισμένα με απόλυτη σιωπή, ενώ ένας μοναχός διαβάζει Πατερικά κείμενα.
Καρακάλλου και Σταυρονικήτα – Η Γεύση της Ανάστασης
Σε μικρότερες αλλά εξίσου ευλαβικές Μονές, όπως η Καρακάλλου και η Σταυρονικήτα, το αναστάσιμο γεύμα αποκτά ιδιαίτερη τοπική χροιά. Στην Καρακάλλου, φτιάχνεται παραδοσιακή φάβα με άγριο κρεμμύδι και χυμό λεμονιού, ενώ στη Σταυρονικήτα ετοιμάζουν ένα είδος μοναστηριακού χαλβά με ροδόνερο και κανέλα. Δεν πρόκειται για γαστρονομικές εξάρσεις αλλά για ασκητικές μνήμες. Κάθε
πιάτο φτιάχνεται από προϊόντα του κήπου και της θάλασσας. Όπως λένε οι μοναχοί, «μαγειρεύουμε με ταπεινότητα, όχι με γεύση – κι όμως, αυτό φέρνει γεύση στον ουρανό».
Η Αναστάσιμη Σιωπή
Το οδοιπορικό μας τελειώνει στο δάσος της Σκήτης της Αγίας Άννας, όπου οι κελλιώτες μοναχοί τελούν την Ανάσταση στο μικρό εκκλησάκι τους, μακριά από φώτα και φωτογραφικές μηχανές. Εκεί, το «Χριστός Ανέστη» ακούγεται από μια χούφτα φωνών – αλλά αγγίζει τις κορυφές των δέντρων και τα βάθη της ψυχής. Στο Άγιον Όρος, η Ανάσταση δεν επιβάλλεται. Αναδύεται. Είναι βίωμα που περπατιέται, που μαγειρεύεται, που ψάλλεται. Κάθε Μονή είναι ένας σταθμός στο μεγάλο οδοιπορικό του Θεανθρώπου – από τον θάνατο στη Ζωή.
*Ο Κωνσταντίνος Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
