Η φοβερή δύναμη του Εγκέλαδου με 7.7 Ρίχτερ έσπειρε τον θάνατο στη Νοτιοανατολική Τουρκία και τη Βοριοδυτική Συρία την προηγούμενη Δευτέρα. Το επίκεντρο εντοπίστηκε στην επαρχία του Gaziantep κοντά στα σύνορα με την Συρία.
Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Τζιαμπάσης*
Τα σωστικά συνεργεία απ’ όλον τον κόσμο βρίσκονται ήδη στις περιοχές που έπληξε ο καταστροφικός σεισμός και έως τώρα μέσα από τα ερείπια ανασύρουν χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες, ενώ η κατάσταση στην περιοχή είναι ιδιαίτερα οξυμένη λόγω του πολικού ψύχους που πλήττει τις περιοχές αυτές της ΝΑ Τουρκίας και της ΒΔ Συρίας. (Εικ.2)
Οι αρχαιολόγοι απ’ όλο τον κόσμο αγωνιούν για την τύχη των μοναδικών αρχαιολογικών θησαυρών που βρίσκονται στην περιοχή που έπληξε ο καταστροφικός σεισμός.
Από τις φωτογραφίες που αναρτώνται στο διαδίκτυο παρακολουθούμε την καταστροφή των τειχών στο κάστρο της πόλης. Όλοι μας είδαμε στην φωτογραφία το Gaziantep Kalesi ότι υπέστη σοβαρές ζημιές και τμήμα του τείχους κατέρρευσε από τον ισχυρό σεισμό
Το Gaziantep Kalesi (Κάστρο του Γκαζιαντέπ) χτίστηκε για πρώτη φορά από τους Χετταίους ως σημείο παρατήρησης της περιοχής στην κορυφή ενός λόφου στο κέντρο της πόλης του Γκαζιαντέπ. Κατά την ελληνιστική εποχή το κάστρο ήταν σημείο αναφορά της γύρω περιοχής και βρίσκονταν κάτω από την επιρροή της πόλης Ζεύγμα. Κατά την ρωμαϊκή περίοδο η περιοχή γνωρίζει μια ιδιαίτερη άνθιση και τον 2ο και 3ο αι. μ.Χ. αποτελεί το κύριο castrum της περιοχής. Μεταξύ 527 και 565 μ.Χ επί Αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α΄ το κάστρο ανακαινίστηκε και παίρνει την μορφή του. Η περιφέρεια του κάστρου είναι 1.200 μ. και έχει 12 πύργους ενώ τα τείχη είναι χτισμένα από πέτρα. Το 2000 έγιναν εργασίες συντήρησης και ανάδειξης του κάστρου ώστε να πάρει την μορφή που είχε έως τον σεισμό της περασμένης Δευτέρας (6.02.2023). Στο κάστρο στεγάζεται το Πανοραμικό Μουσείο Άμυνας και Ηρωισμού της πόλης του Γκαζιαντέπ με σαφή αναφορά στην άμυνα της πόλης από τις γαλλικές δυνάμεις μετά την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Σε γειτονική περιοχή βρίσκεται η πόλη Ζεύγμα. Η αρχαία πόλη Ζεύγμα ιδρύθηκε γύρω στο 300 π.Χ. με εντολή ενός από τους διοικητές του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Σελεύκου Α’ του Νικάτορα. Πρῶτος δὲ Εὐφράτην γεφυρώσας ποταμόν. Ζεῦγμά τε ὠνομάσθη πόλις καθ´ ὅ τι ἐζεύχθη τῆς χώρας ὁ Εὐφράτης,[…] αναφέρει ο Παυσανίας στα Φωκικά, Λοκρών Οζόλων [10.28]. Το πλήρες όνομά της πόλης ήταν Σελεύκεια επί του Ζεύγματος ή Σελεύκεια η προς Ευφράτη ή απλώς Ζεύγμα (Ζεῦγμα). Το 80% του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται από το 2000 βυθισμένο στην τεχνητή λίμνη που σχηματίστηκε από το φράγμα Μπιρετσίκ που επίσης έχει υποστεί ζημιές.
Ο Σέλευκος Α’ Νικάτωρ (358 π.Χ. ή 353 π.Χ. – 281 π.Χ.) ήταν ένας από τους διαδόχους του Αλέξανδρου του Μέγα, ιδρυτής της δυναστείας των Σελευκιδών, που βασίλεψε στο Ασιατικό τμήμα της άλλοτε Περσικής Αυτοκρατορίας. Ο Σέλευκος ήταν γιος του Αντίοχου, στρατηγού του Φίλιππου Β’. Μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου το 323 π.Χ., πήρε το μέρος του Περδίκκα, αλλά αργότερα οργάνωσε συνωμοσία εναντίον του και το 321 π.Χ. ανέλαβε τη σατραπεία της Βαβυλώνας. Στους πολέμους των Διαδόχων που ακολούθησαν, πολεμώντας κατά καιρούς είτε τους μεν είτε τους δε, πέτυχε να επικρατήσει έναντι των υπολοίπων, και έγινε κύριος της πρώην Περσικής Αυτοκρατορίας, από τη Σογδιανή και τη Βακτριανή στην ανατολή, μέχρι και το μεγαλύτερο μέρος της Μικράς Ασίας στη δύση. Το 281 π.Χ. νίκησε σε μάχη τον Λυσίμαχο. Ακολούθως πέρασε τον Ελλήσποντο και αναγορεύτηκε βασιλιάς της Μακεδονίας. Σύντομα όμως δολοφονήθηκε από τον Πτολεμαίο Κεραυνό τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Κατά τις πηγές, ο Σέλευκος ίδρυσε 30 πόλεις στη Βόρεια Συρία και τις ανατολικές επαρχίες της Μικράς Ασίας.
Αργότερα, η πόλη καταστράφηκε πολλές φορές από πολέμους και σεισμούς, ώσπου τελικά, τον 10ο -12ο αι., η πόλη ερημώθηκε και εγκαταλείφθηκε εντελώς. Οι ανασκαφές της αρχαίας πόλης δεν ξεκίνησαν για πολύ καιρό, λόγω διαφόρων γραφειοκρατικών και οικονομικών προβλημάτων. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές στη Ζεύγμα ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1970 και συνεχίζονται ακόμη. Αυτό οδήγησε στο γεγονός ότι ένα μέρος του μωσαϊκού λεηλατήθηκε και χάθηκε. Το κύριο μέρος των ψηφιδωτών φυλάσσεται σήμερα στο ομώνυμο μουσείο, στην Γκαζιαντέπ.
Το μουσείο βρίσκεται στην πόλη Γκαζιαντέπ, που αποτέλεσε το επίκεντρο του σεισμού, και παρόλο που χτίστηκε τα τελευταία χρόνια και αποτελεί τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως ένα σύγχρονο κτίριο, η ένταση της σεισμικής δόνησης ισοπέδωσε σχεδόν τα πάντα. Πρόκειται για το σύνολο των μοναδικών ψηφιδωτών της ελληνιστικής πόλης Ζεύγμα (Εικ.3α,β), τα οποία στόλιζαν το ομώνυμο μουσείο με ψηφιδωτά δάπεδα 1.700 τ.μ., κατατάσσοντάς το δεύτερο στον κόσμο, με ανεκτίμητης αξίας αρχαιολογικά ευρήματα.
Ανάμεσα στα υπέροχα χρώματα και τις γλαφυρές αναπαραστάσεις των ψηφιδωτών στο μουσείου, ξεχώριζαν οι ελληνικές επιγραφές και τα ονόματα θεών και ηρώων της ελληνικής μυθολογίας πάνω στα έργα (Εικ.4).
Ανάμεσά τους, το πρόσωπο μιας νεαρής τσιγγάνας, η εκφραστικότητα της οποίας έκανε τους αρχαιολόγους και τους κριτικούς Τέχνης να την αποκαλούν ως την «Μόνα Λίζα» της Ανατολής, συγκεντρώνοντας χιλιάδες τουρίστες κάθε χρόνο (Εικ.5).
*Ο Κωνσταντίνος Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
