Ο πολιτικός που ανακοίνωσε τον Δεκέμβριο του 1893 στη Βουλή, «Δυστυχώς, κύριοι, επτωχεύσαμεν», τιμήθηκε χθες στον Ισθμό της Κορίνθου με τα αποκαλυπτήρια της προτομής του. Ο Χαρίλαος Τρικούπης, επτά φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας, συνέδεσε το όνομά του με την «αρχή της δεδηλωμένης«, το «Τις πταίει;», την προσπάθεια εκσυγχρονισμού της χώρας αλλά και τη μοιραία πτώχευση. Ο περίφημος πολιτικός όμως, ως άνθρωπος ήταν μάλλον άγνωστος στον ελληνικό λαό.
Ο Χαρίλαος Τρικούπης, μία από τις πιο κορυφαίες πολιτικές προσωπικότητες του 19ου αιώνα, εγκατέλειψε τα εγκόσμια στις 30 Μαρτίου του 1896.
Ηγετική φυσιογνωμία
Γεννημένος στο Ναύπλιο με πατέρα που είχε επίσης διατελέσει πρωθυπουργός (Σπυρίδων Τρικούπης), όταν ακόμα πρωτεύουσα της Ελλάδας ήταν το Ναύπλιο.
Είναι ο άνθρωπος που συνέδεσε το όνομά του με την εδραίωση του δικομματισμού, την “αρχή της δεδηλωμένης”, την προσπάθεια εκσυγχρονισμού του κράτους και την πτώχευση του 1893, ήρθε στη ζωή το 1832 από τον πολιτικό και ιστορικό, Σπυρίδωνα Τρικούπη και την Αικατερίνη Μαυροκορδάτου, αδελφή του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Όλοι θυμόμαστε έντονα τη μορφή του πολιτικού μέσα από τις πράξεις του. Τι γνωρίζουμε όμως για τον ίδιο, εκτός από τα έργα και τις φράσεις που άφησε πίσω;
Η ηγετική αυτή φυσιογνωμία είχε την τύχη να προέρχεται από οικογένεια εξαιρετικά μορφωμένων πολιτικών και αγωνιστών, γεγονός που επέδρασε καθοριστικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του και στην απόφασή του να ασχοληθεί με την πολιτική. Ο Χαρίλαος Τρικούπης γίνεται πρώτη φορά πρωθυπουργός τον Απρίλιο του 1875 ενώ για την επόμενη εικοσαετία θα κυριαρχεί στην πολιτική ζωή της χώρας ως εκπρόσωπος της ανερχόμενης αστικής τάξης. Η αρχή της σταδιοδρομίας του, αξιοζήλευτη. Η συνέχεια όμως, αποδείχθηκε πιο δύσκολη.
Ο Χαρίλαος Τρικούπης ως άνθρωπος
Τα στοιχεία που απορρέουν από τον πολιτικό βίο του Τρικούπη, είναι από ιστορικές πηγές λίγο πολύ γνωστά. Πώς ήταν ο ίδιος όμως στην ιδιωτική του ζωή; Ο Χαρίλαος Τρικούπης ως άνθρωπος, ήταν μάλλον άγνωστος στον ελληνικό λαό. Πιο γνωστή ήταν η ιδιωτική ζωή του βασιλιά παρά η δική του, σύμφωνα με το βιβλίο, “Ο Χαρίλαος πίσω από τον Τρικούπη”. Η εφημερίδα Ακρόπολις έγραφε για τον ίδιο, “Για τον πολύ κόσμο ήταν και εξακολουθεί να είναι μια αφηρημένη ιδέα. Πολιτικός, μάλιστα. Αρχηγός, βεβαίως. Μηχανή σιδηρά, χαλύβδινη, βεβαιότατα. Άνθρωπος με οστά, με σάρκας, με νεύρα, με καρδιά όπως εσείς, όπως εγώ. Α! Όχι!”.
Ο «υπεράνθρωπος» Τρικούπης δεν κάπνιζε, δεν έτρωγε, δεν έπινε
Πολλοί από τους συγχρόνους του είχαν σχηματίσει μια ιδέα πραγματικά υπερανθρώπου για αυτόν: “Μπορεί να κάνει δέκα μέρες να μη φάγει. Έναν μήνα έχει να κοιμηθεί γράφοντας τον προϋπολογισμό. Στο κρεββάτι του δεν πέφτει ποτέ. Κοιμάται ακουμπισμένος στο γραφείο του. Δεν καπνίζει. Δεν τρώει. Δεν αρρωσταίνει. Δεν πίνει. Δεν παίζει. Δεν πηγαίνει στο θέατρο. Δεν ακούει μουσικήν. Δεν… δεν… δεν… Το πώς απέθανεν είναι μυστήριον”. Ο Τρικούπης ήταν φαινομενικά ακοινώνητος, απρόσιτος, επιβλητικός με αριστοκρατικό ύφος που κρατούσε τους άλλους σε απόσταση, με εξαιρετική εκλεκτικότητα στις σχέσεις του.
Μπορεί το σαλόνι στο σπίτι του να ήταν ανοικτό όλη την ημέρα για τους πολιτικούς του φίλους και τους ψηφοφόρους του, ο ίδιος όμως είχε ελάχιστη επαφή μαζί τους, καθώς εμφανιζόταν μετά τα μεσάνυχτα, όταν πια είχαν μείνει μόνο οι πιο οικείοι. “Η προσωπικότητα του Τρικούπη αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα μελέτης. Οι συνήθειες και οι έξεις του ήταν σπαρτιάτικες.
Ζούσε εργαζόμενος πολύ, σχεδόν χωρίς ανάπαυση. Ήταν κατ’ εξοχήν λιτοδίαιτος. Η σιδερένια του κράση, που αδιαφορούσε για την τροφή και την ανάπαυση, τον βοηθούσε στην επίπονη εργασία και του επέτρεπε να καταπονεί κυριολεκτικά του κοινοβουλευτικούς του αντιπάλους στη Βουλή”. Έτσι τον θυμάται ο Βρετανός διπλωμάτης sir Horace Rumbold στα μέσα της δεκαετίας του 1880.
Περί ερωτικών ειδυλλίων
Πέρα από τις ώρες που ξενυχτούσε μελετώντας ως πρωθυπουργός, ο Χαρίλαος Τρικούπης έβρισκε πάντοτε χρόνο για διασκέδαση. Παρών σε πολλούς χορούς που γίνονταν, χόρευε ακούραστα και αστειευόταν με τις κοσμικές κυρίες που τον πολιορκούσαν. Ενδεχομένως να φλέρταρε διακριτικά, αλλά παρότι ήταν περιζήτητος γαμπρός δεν προχώρησε ποτέ σε αρραβώνα ή γάμο. Ήταν πολύ απασχολημένος για αυτά, έλεγε. Όταν ωστόσο, είχε πια συμπληρώσει τα πενήντα του χρόνια, ερωτεύτηκε, και ερωτεύτηκε με τρόπο που ούτε η λογική ούτε η σωφροσύνη του κανονικά, θα του επέτρεπαν.
Αυτό συνέβη στο τέλος της πρώτης μακροχρόνιας πρωθυπουργίας του, όταν έφτασε στην Αθήνα ο νέος πρεσβευτής της Αυστρίας, ο βαρώνος του Trautenberg, με τη νεαρή σύζυγό του, Μαρία. Η ωραία εικοσιπεντάχρονη βαρώνη ήταν πνευματώδης, με λογοτεχνικά ενδιαφέροντα και φαίνεται ότι τράβηξε αμέσως την προσοχή του Τρικούπη. Το ειδύλλιο ήταν γνωστό στους κοσμικούς κύκλους της Αθήνας και δεν διέφυγε της σατιρικής πένας του Γεωργίου Σουρή, που έγραφε το 1887 στον Ρωμηό του: «Επιθυμώ αλήθεια να δω και τον Τρικούπη που του ‘χει γίνει τώρα ο έρωτας κουνούπι».
Όταν η Μαρία έφυγε αργότερα από την Αθήνα, άρχισαν να αλληλογραφούν τακτικά και ο Τρικούπης την ενημέρωνε συστηματικά για όλα τα πολιτικά γεγονότα. Η αδελφή του Σοφία, προφανώς μετά τον θάνατό του, είχε επέμβει δραστικά σε όσα αντίγραφα των γραμμάτων του βρέθηκαν στο αρχείο του, αλλού κόβοντας με ψαλίδι ολόκληρες παραγράφους, αλλού σημειώνοντας στον φάκελο, “Απόσπασμα επιστολής του Χαρ. Τρικούπη προς φίλον του εκ του εξωτερικού” και αλλού σβήνοντας επιμελώς το όνομα της βαρώνης, καθώς και κάθε αναφορά που δείχνει ότι η επιστολή απευθύνεται σε γυναίκα.
Παθιασμένος με την εξωτερική του εμφάνιση
Στις παρέες του ήταν ομιλητικός και ενήμερος για όλα, ακόμη και για τη γυναικεία μόδα. Και ας τον παρουσιάζουν σοβαρό και αγέρωχο. Πράγματι, όλες οι περιγραφές των συγχρόνων του συγκλίνουν στην αυστηρή μορφή, στην άκαμπτη κορμοστασιά με το σκούρο κοστούμι. Έτσι τον απεικονίζουν και όλες οι φωτογραφίες, σοβαρό, επιβλητικό και αγέλαστο μπροστά στον φακό. Στα νεανικά του χρόνια ήταν παχουλός μέχρι που φαινόταν να ασφυκτιά μέσα στο κοστούμι του. Μεγαλώνοντας, αδυνάτιζε όλο και περισσότερο, γεγονός που προσέδιδε όλο και μεγαλύτερη αυστηρότητα στη μορφή του.
Παρά την αυστηρότητα του ύφους του, υπήρξε πολύ γοητευτικός και ενδιαφέρων άνθρωπος. Εξαιρετικά κομψός και ντυμένος πάντα στην εντέλεια, πρόσεχε την εμφάνιση και τη διατροφή του. Όλα τα φωτογραφικά του πορτραίτα μαρτυρούν πως ο συγκεκριμένος πολιτικός φρόντιζε εξαιρετικά την εξωτερική του εικόνα ενώ απέφευγε συνήθειες όπως το κάπνισμα, λέγοντας πως ο φόρος στον καπνό θα κάνει τελικά καλό στην υγεία των Ελλήνων.
Ο Χαρίλαος Τρικούπης και το ρουσφέτι
Ανταποκριτής των Times έγραφε το 1896 για τον Χαρίλαο Τρικούπη, “Θα μνημονεύεται από την ιστορία ως ο επιφανέστερος Έλλην της γενεάς μας” και συνέχιζε: “Μέσα στις έριδες των πολιτικών φατριών, που δεν είναι πουθενά πιο εμπαθείς από όσο στην Ελλάδα, τύγχανε γενικής αναγνώρισης. Ακόμη και οι άσπονδοι εχθροί του αποδέχονταν την υπεροχή των ικανοτήτων του και τη σπάνια δύναμη του χαρακτήρα του”. Ο Κωστής Παλαμάς έλεγε, “Οι άλλοι, των κομμάτων και των πολιτικών αρχηγοί. Αυτός, πρόβαλε με το φοβερόν παράστημα των ιστορικών ηρώων”.
Επιστρέφοντας στον πολιτικό του βίο, ο ίδιος έλεγε για το ρουσφέτι:
“Σεις οι νέοι πρέπει να ακολουθήσετε νέαν πορείαν. Πρέπει καλώς να εννοήσετε ότι με το σύστημα του ρουσφετιού είναι αδύνατον να υπάρξει Ελλάς. Κατ’ αυτού πρέπει να εντείνετε όλας τας δυνάμεις σας, να συγκεντρώσετε όλην την θέλησιν σας. Πρέπει καλώς να εννοήσετε ότι είναι απολύτως αδύνατον πλέον να διοικηθώμεν υπό το κράτος του ρουσφετιού”. Ακρόπολις, 3 Απριλίου 1896.“
